Prvi vid jednostavnog balansiranja obroka u stočarskoj proizvodnji datira još od prije 2000 godina kada su Rimljani, kako zapisi svjedoče, koristili sijeno, pašu, lisnik, slamu (ječma, pšenice) leptirnjače i koncentrovana hraniva sastavljena od zrna ječma i mekinja. Industrija za proizvodnju hrane za životinje prvi put se razvila u XX vijeku. Razvojem tehnologije (mašina) oformljene su prve fabrike za proizvodnju „krmnih hljebova“ koji su korišćeni za ishranu konja (vojnih konja). Izbalansiran obrok u ishrani domaćih životinja u intezivnim uslovima je izuzetno bitan jer značajno utiče na produktivnost jedinki, zdravlje i druge značajne parametre. Obrok treba da zadovolji kvantitativne i kvalitativne potrebe životinja.
Hraniva mineralnog porijekla se koriste kao dodatak ishrani domaćim životinjama, jer hraniva u većini slučajeva ne sadrže dovoljne količine minerala i vitamina. Vitamini i minerali su dovoljni u malim količinama da bi zadovoljili potrebe organizma. Najvažniji makroelementi za domaće životinje su (Na, Cl, Ca, P, S, Mg i K), dok su mikroelementi (Fe, Cu, Zn, Co, Mn, Mo, Se) dodaju se u vidu premiksa. Kada je riječ o makrosastojcima oni se mogu dodavati hrani individualno ili u vidu različitih neorganskih jedinjenja. Velika količina kalcijuma je zastupljena u mlijeku krava tako da se prilikom laktacije dosta kalcijuma izlučuje iz organizma (1.24 g/kg zastupljenost u mlijeku), dok kada je riječ o hranivima kukuruz je siromašan, dok ga u lucerki ima u većim količinama. Zastupljenost minerala u istim biljkama nisu uvijek u istom procentu, naime to zavisi dosta od zemljišta, klimatskih uslova i drugih faktora.
Kalcijum stvara sinergizam zajedno sa fosforom i uvijek djeluju zajedno tako kada se govori o jednom mora se govoriti i o drugom elementu, a takođe se mora pomenuti i vitamin D. Klacijuma i fosfora najviše ima u kostima i zubima, tako da mladim jedinkama prilikom razvoja treba obezbijediti odgovarajuće količine. Prisustvo velike količine masti u hrani negativno utiče na resorpciju kalcijuma jer grade jedinjenje soli (sapuni zemljoalkalih soli) koji nisu rastvorljivi. Kalcijum se resorbuje u crijevima uz pomoć vitamina D koji poboljšava njegovu resorpciju. Prevelike količine kalcijuma mogu negativno da utiču na resorpciju.
Uloga kalcijuma u organizmu pored toga što ulazi u sastav koštanog tkiva i u manjim količima u ostalim tkivima, ima ulogu u enzimskom sistem, utiče na prenošenje nadražaja, koagulaciju krvi, rad srca, osmotskog priticka, acidobazne ravnoteže. Porođajna pareza visokoproizvodnih krava javlja se kada nisu zadovoljene količine kalcijuma na početku laktacije. Problem nastaje jer se velike količine kalcijuma izluče mlijekom, tako da nema mogućnosti da se kalcijum nadomjesti iz kostiju.
Nekada je koštano brašno bilo izvor kalcijuma i fosfora, ali se danas ne koristi zbog BSE (Bolest ludih krava, nastupila na farmama Velike Britanije 1986.god). Danas se ne koristi u ishrani zbog ove bolesti, ali se koriste vjerodostojne zamjene koje se mogu veoma lako naći u poljoprivrednim apotekama i prodavnicama stočne hrane. Najbezbjednije je kalcijum davati u vidu stočne krede, dikalcijum-fosfata… Jedan od simptoma da je došlo do smanjenja kalcijuma jeste taj da goveda imaju sklonost da jedu hranu koja nije biljnog porijekla (drvo, zid, metal…)
Da bi se izračunale održive potrebe količine kalcijuma za krave na dnevnom nivou postiže se uz pomoć formule:
Ca g/dan= 0.06 x TM (TM-tjelesna masa krave)
Za kravu od 600 kg na dnevnom nivou je potrebno 36g Ca. Različite su potrebe krava za kalcijumom jer treba razlikovati stadijume u kojima se životinja nalazi, da li je zasušena, u laktaciji, sadržaja proteina u mlijeku.
Nedostatak kalcijuma kod ovaca prouzrokuje mliječnu groznicu, letargiju, slabe kosti, a može indirektno uticati na vunu. Kalcijum gradi spregu sa cinkom, tako da smanjenje kalcijuma dovodi do smanjenja i cinka što prouzrokuje opadanje vune i lošiji kvalitet.
Hipokalcemija– Nedostatak kalcijuma kod ovaca. Poremećaj se javlja pri kraju bremenitosti i početku laktacije. Problem nastaje ako nema dovoljno kalcijuma u hrani (nepravilno izbalansiran obrok), kod starijih ovaca se češće javlja, promjena obroka… Bolest nastupa brzo jer se crpi kalcijum iz kostiju i dolazi do grčenja mišića, otežano hodanje, glava ispružena naprijed.
Rahitis– Krivljenje dugih kostiju kod jagnjadi, kosti postaju krte i lako se lome. Rahitis se javlja kao posledica nedostatka kalcijuma, a pored njega vitamina D i fosfora.
Kalcijum je kod živine značajan jer u prvim mjesecima života utiče na formiranje kostiju, dok kasnije ulazi i u sastav formiranja ljuske jajeta. Uloge ovog minerala su zgrušavanje krvi i uticaj na nervni sistem. Metabolizam kalcijuma kod živine zavisi od fosfora, magnezijuma i cinka. Odnos kalcijuma i fosfora je 1:2, dok kod koka nosilja treba da bude prisutne veće količine Ca. Da bi se formirala dobra ljuska potrebno je oko 4g Ca. Usljed nedostatka CaCO3 dolazi do meke ljuske jajeta. Kada se izbalansira obrok ljuska će opet biti čvrsta. Kada je riječ o kokama nosiljama količina Ca u smješi treba da iznosi 3.5-4.5% zavisno od programa ishrane. Krupne čestice ovog minerala u vidu stočne krede se duže zadržavaju u digestivnom traktu, tako da pozitivno utiču na formirnje ljuske jajeta.
Glavni izvori kalcijuma kod živine jesu kalcijum-karbonat, kalcijum-sulfat, koštano brašno. Još neki nedostaci koji se javljaju jesu rahitis kod piladi, osteomalacija i kasnije osteoporoza kod odrasle živine. Prevelike količine jedinjenja kalcijuma u hrani mogu da izazovu smanjenje konzumiranja hrane.
Intezivna proizvodnja svinja nije moguća bez pojedinih mineralnih materija. Određena hraniva imaju takav kompleks minerala da se ne mogu razgraditi u organizmu svinja. Uslijed nedostatka kalcijuma i fosfora kod svinja se javlja rahitis i smanjen porast. Različite su potrebe svinja u ovom mineralu, zavisno od uzrasta, kategorije, ishrane itd. Stočna kreda je dobar izvor kalcijuma, dodaje se u količini od 0.5%. Prevelike količine mogu da prouzrokuju neutralizaciju kisjelosti u želucu kod prasadi. Pored pomenute stočne krede kalcijum se svinjama može dodavati u vidu dikalcijum i monokalcijum fosfata, kombinacija minerala u količini od 1%, kao i koštano brašno koje je dobar izvor kalcijuma i fosfora (dodaje se u količini od 1%).
Nedovoljne količine mineralnih materija mogu negativno uticati na prirast, fiziološke osobine, smanjenje produktivnih osobina. Nedostatak mineralnih materija se može ispoljiti odmah, a nekada je potrebno duži vremenski period, jer u organizmu imaju depoi koji se crpe da bi se zadovoljile potrebe u određenim elementima. Prevelike količine bilo koje supstance može da prouzrokuje negativne rezultate, tako da organizmi životinja nisu svi isti i treba spoznati njihove potrebe.
Pripremila: Kuč Kristina