Funkcionalna hrana se pokazala efektnom u prevenciji metaboličkog sindroma, kardiovaskularnih bolesti i dijabetesa tip II. Ali, u skorije vrijeme, srećemo jedan drugi termin za opis hrane koja dodatno doprinosi zdravlju, a to je “superhrana” ili “superfood”, za koji, do danas, nema opšte prihvaćene definicije.
Bez obzira na to, naučnici sa Maastricht univerziteta u Holandiji, navode da konzumacija ove hrane može doprinijeti prevenciji metaboličkog sindroma zbog, između ostalog, prisustva potencijalno bioaktivnih komponenti. Ove komponente, prisutne u većoj količini, upravo i čine “superhranu” – super. Ipak, kako takođe ističu, i dalje postoji nedostatak naučne potvrđenosti u eksperimentima na čovjeku, za stvarne zdravstvene benefite “superhrane”.
Mnogo toga leži u upornom marketing, kojim se utiče na svijest potrošača. “Superhrana” se u medijima predstavlja kao ekstremno hranljiva sa izuzetno pozitivnim uticajem na zdravlje, dok postoje i domaće alternative ili zamjene za nju.
Dok su nam borovnice, brusnice, laneno i konopljino sjeme, bijeli luk, đumbir, kakao, čili papričice i pčelinji polen već prilično poznati (a računaju se u “superhranu”) postoje neke namirnice čiji sastav i benefiti su nam manje evidentni, a koje sve više dobijaju na popularnosti. To su: goji i acai bobice, chia i quinoa, spirulina, peruanska maka i pšenična trava.
| “SUPERHRANA” | |
| BOBIČASTO VOĆE | Borovnica Brusnica Goji bobice Acai bobice |
| SJEMENKE | Chia sjemenke Konopljine sjemenke Laneno sjeme Quinoa |
| DRUGO | Bijeli luk Đumbir Čili papričice Pčelinji polen Spirulina Kakao Peruanska maka Pšenična trava |
Goji bobice
Odakle nam dolazi goji? Goji bobice se beru sa dvije srodne vrste i to: Lycium chinense i Lycium barbarum, koje rastu u Aziji, a posebno na sjeveroistoku Kine. Ove biljke pripadaju familiji Solanaceae kao i krompir, paradajz i patlidžan. Smatraju se funkcionalnom hranom u Aziji, dok se medijski promovišu kao “superhrana“ u zapadnim zemljama.
I istina, goji bobice imaju bogat hemijski sastav. Sadrže aktivne komponente: polisaharide, karotenoide (pigmente koji ovaj plod čine narandžastim), fenolne kiseline i flavonoide sa dokazanim visokim antioksidativnim potencijalom, ali i mikronutrijente: vitamine i minerale poput riboflavina, tiamina, bakra, magnezijuma, mangana i selena.
Glavni zdravstveni benefiti njihove konzumacije su: zaštita vida, snižavanje nivoa lipida u krvi, hipoglikemijski efekat, antikancerogeni i antitumorni efekat, stimulacija imunog sistema, zaštita nervnog sistema, zaštita kardiovaskularnog sistema kao i antiejdžing.
Način upotrebe: Tradicionalno: u supama i kao čaj, ili u vidu vina, tinktura i sokova.
ALTERNATIVA: brusnica – pored benefita za urinarni sistem konzumacija brusnice pomaže i srcu zbog visokog sadržaja flavonoida koji su antioksidansi.
Acai bobice
Rod acai palmi (Euterpe), nativan za region Amazona, ima dvije komercionalno dostupne vrste i to E. oleracea i E. precatoria. Plodovi ove dvije vrste su male crno-ljubičaste bobice, dok postoji i drugi varijatet zvani bijeli acai.
Pod hemijskim sastavom acai bobica stoje aktivne komponente: polifenoli, flavonoidi. antocijanini (pigmenti koji daju ljubičastu boju plodu – što tamnije to bogatije antioksidansima), kao i proantocijanidini koji imaju dokazan visok antioksidativni potencijal. Ostali nutrijenti uključuju i vitamin C, A i E, kalcijum, fosfor, gvožđe i tiamin.
Glavni zdravstveni benefiti konzumacije soka acai bobica su: širenje krvnih sudova, antihipertenzivni efekat, zaštita srčane funkcije, protekcija bubrega, snižavanje nivoa lipida u krvi, antidijabetični efekat, zaštita srčane funkcije, a koristi se i u borbi protiv gojaznosti.
Način upotrebe: u vidu gustog soka, dobijenog mehaničkom ekstrakcijom pulpe.
ALTERNATIVA: grožđe i aronija – koji takođe sadrži ljubičaste pigmente antocijanine po kojima se definiše jedna čitava grupa voća, a izuzetni su za krvni sistem i srce.
Chia sjemenke
Chia (Salvia hispanica) je medonosna biljka iz familije Lamiaceae. Nativna je za sjevernu Gvatemalu i južni dio Meksika. Konzumacija njenog sjemena je u znatnom porastu zadnjih godina, zbog visokog sadržaja omega-3 masnih kiselina i dijetetskih vlakana.
Glavni nutrijenti su: nizak nivo ugljenih hidrata, visok sadržaj proteina (18.9%) kao i masti. Omega-3 je u količini od 19.5% a omega-6 oko 5.2%. Obje kiseline su esencijelne jer ih ljudski organizam ne može sintetisati. Unos ovih kiselina se povezuje sa smanjenim rizikom od: ateroskleroze, hipertenzije, dijabetesa tip II, reumatoidnog artritisa, autoimunih bolesti i kancera.
Uz to čija sjemenke sadrže vitamine poput riboflavina, niacina i tiamina u količini iznad one kod drugih sjemena. Tu je i visok sadržaj: kalcijuma, fosfora, magnezijuma, gvožđa i cinka. Koncentracija kalcijuma je u ovom sjemenu veća nego ona u mlijeku, dok je koncentracija gvožđa veća nego ona u životinjskoj jetri.
Način upotrebe: cijele sjemenke ili u formi brašna, same ili kao dodatak drugoj hrani poput jogurta, salata, voća, ali i pripravcima poput hljeba, torti, granola pločica, napitaka i sl.
ALTERANTIVA: susam – sjemenke susama takođe povećavaju nivo antioksidanasa u krvi i snižavaju loš holesterol.
Quinoa
Quinoa (Chenopodium quinoa) je pseudožitarica nativna za region Anda u Južnoj Americi.
U poređenju sa mnogim žitaricama, quinoa sjeme ima jače hranljive vrijednosti. Npr. udio proteina se kreće od 8% pa čak do 22%, što je više u odnosu na žitrice poput riže, pšenice i ječma. Ali nije riječ samo o količini! Ovi proteini imaju tako izbalansirane amino kiseline kao kod kazeina, mliječnog proteina. Quinoa sjeme odlikuje i balans i bogatstvo masnih kiselina, a sastav je sličan sojinom ulju.
Dobra je izvor: tiamina, folne kiseline i vitamina C. Sadrži kalcijum, fosfor, magnezijum, gvožđe, cink i kalijum u znatno većoj količini nego druge žitarice.
Način upotrebe: kao zamjena za rižu za djecu i odrasle. Sjeme može da se koka kao kukuruzne kokice. Može se mljeti i koristiti kao brašno. Moguća je i proizvodnja klica, koje se dodaju u salatu kad ozelene.
ALTERNATIVA: slanutak – kao i quinoa ne sadrži gluten, sličnog je sastava a glavni je sastojak humusa.
Spirulina
Spirulina je fotosintetički jestiv mikroorganizam, spiralnog oblika, pa otuda i sam naziv ovog mikroba. Prisutna je u tropskim i subtropskim jezerima visoke pH i visoke koncentracije karbonata i bikarbonata.
Koristi se kao supplement. U potpunosti je svarljiva i brzo se apsorbuje, a utoljava glad.
Medicinska istraživanja su dokazala da spirulina doprinosi zdravlju našeg organizma jer sadrži širok spektar nutrijenata, vitamina i proteina. Nutrijenti koje sadrži su: kompleks vitamina B, vitamin E, minkronutrijente i brojne, još neispitane bioaktivne supstance.
Neke od dobrobiti konzumacije spiruline su: jačanje imunog sistema, prevencija kancera i benefiti za srce i krvne sudove.
Zbog sposobnosti da simulira kompletnu fiziologiju čovjeka, spirulina pokazuje sledeće terapeutske funkcije: antioksidativnu, anti-bakterijsku, antikancerogenu, protivupalnu, antialergijsku kao i ulogu u prevenciji dijabetesa. Njena konzumacija takođe promoviše rast crijevne mikro flore.
Peruanska maka
Maka (Lepidium meyenii) se gaji i koristi od strane naroda Anda, u Peruu, preko 1300-2000 godina i kao hrana, a i kao lijek. Od 1990-ih postaje važan biljni lijek u Kini, gdje se i danas gaji.
Tradicionalno se upotrebljava za poboljšanje plodnosti kod stoke i ljudi, ali i za tretman nekih bolesti, poput: reume, respiratornih oboljenja i anemije.
Reklame stavljaju akcenat na: afrodizijačka svojstva make, kao i to da pojačava plodnost.
Ipak, zdravstveni benefiti make do danas nisu u potpunosti naučno podržani i potrebno je više istraživanja.
Način upotrebe: korijen se kuva, peče, fermentiše kao piće ili se od njega pravi kaša. Kod nas komercijalno dostupan u vidu praha.
Pšenična trava
Pšenična trava (Triticum aestivum) je mlada trava jedne vrste pšenice, koja priprada familiji trava – Poaceae. Zastupljena je najviše u Indiji.
Aktivne komponente uključuju: hlorofil (biljni pigment zelene boje), flavonoide, vitamin C i E.
Tri važna efekta pšenične trave su: 1. Čišćenje krvi, 2. Detoksifikacija jetre i 3. Čišćenje debelog crijeva.
Dokazano je da pomaže izgradnji crvenih krvnih zrnaca i stimuliše rast zdravog tkiva. Laboratorijski je pokazan anti-kancerogeni potencijal ovog praha. U eksperimentima na životinjama demonstiran je benefit u prevenciji kancera, poboljšanje imuniteta i sprečavanje oksidativnog stresa, dok klinička istraživanja pokazuju smanjenje posledica hemioterapije, benefite za reumatoidni artritis, ulcerativni kolitis, bolesti krvi, gojaznost i oksidativni stres.
Način upotrebe: u formi svježeg ili zamrznutog soka, tableta ili praha.
ALTERNATIVA: svo zeleno i lisnato povrće – iako ga treba unositi u znatno većoj količini nego pšeničnu travu, ovo povrće takođe sadrži mnogo hlorofila kao i vitamina C, ali i minerala i dijetetskih vlakana.
Ipak, superhrana nije zamjena za dobro izbalansiranu ishranu! U većini slučajeva, neegzotična, manje skupa hrana, domaćeg porijekla je dovoljna da upotpuni naše dnevne potrebe za hranljivim sastojcima, kao i potrebu za očuvanjem zdrave ishrane.
Tu je i ekološki i socijalni aspekat superhrne.
Ekološki aspekat je, na primjer, upotreba velike količine pesticide pri neorganskoj biljnoj proizvodnji, a koji zagađuju životnu sredinu ili izuzetno dug transport iz zemalja proizvođača do potrošača koji takođe ostavlja negativan ekološki trag.
Socijalni aspekat je, na primjer, da popularnost određenih proizvoda (npr. quinoa) u razvijenim zemljama dovodi do porasta cijana istih u zemljama proizvodnje (u ovom slučaju Čile i Bolivija). Tada ljudi u ovim zeljama neće moći sebi da priušte svoju domaću hranu. Stoga se postavlja pitanje održive ishrane, i edukacije o održivom razvoju.
Pripremila: MSc Biologije Tijana Pejatović
