O sistemu
Sistem krava-tele je daleko poznat sistem držanja krava i to prije svega na američkom kontinentu. Prisustvo nepreglednih površina pašnjaka i livada, prirodni izvori vode i povoljan klimat, uslovili su brz razvoj ovog sistema na navdenom kontinentu. Ako se sistem promatra kroz uticaj na biodiverzitet, onda se slobodno može reći da je ovaj sistem i najpogodniji za biološku raznovrsnost i očuvanje životne sredine. To stoga jer se sistem zasniva prije svega na voluminoznoj krmi (pašnjacima, sijenu i eventualno silaži). Osim toga, životinje se slobodno kreću, a nusprodukte (balegu i urin) vraćaju pravom mjestu – pašnjaku.
Akcenat ovog sistema je na priplodnim kravama, kao svojevrsnim „davaocima” teladi – koja se kasnije koriste za tov i proizvodnju visokokvalitetnog mesa. Iako se čini da je akcenat stavljen na krave, imajući u vidu njihovu otpornost i izdržljivost, adaptibilnost i skromnost, on je više usmjeren u kasnijoj proizvodnji, na telad.
Nakon partusa, tele je pristuno sa kravom-majkom do nekih 6 pa sve do 9 mjeseci. Ovo ponajprije zavisi od toga kada je planirano teljenje, a to opet zavisi od potreba tržišta za teladima koja se prodaju od strane proizvođača. Zavisi još i od načina držanja, i drugih, manje bitnih stvari.
Podrška u vidu direktivh subvencija, ove 2022. godine (Agrobudžet) iznosiće do 130 eur/priplodnoj kravi ili junici koje se gaje u sistemu krava dojilja.
Period odlučenja zavisiće od perioda teljenja krava.
Prednosti i mane sistema
Sagledavanje prednosti u stočarstvu zavise najviše od očekivanja onih koji se njime bave – stočara. Iako sistem koji obećava, u obimu se povećava (na globalnom nivou), a meso iz tog sistema ima tržište, sistem nije tako jednostavan kako se čini. Proizvodnja ne zahtijeva veliki trud i rad, ali je zato velika pažnja usmjerena na tržište.
Prenosti sistema krava-tele:
- Manje radog odnosa (nema muže, krave se same tele, gotovo da nema veterinarskih posjeta);
- Otpornost krava (prema bolestima, niskim temperaturama, divljači);
- Poticanje biodiverziteta (kroz način držanja, a najbolji je ispaša);
- Telad od tovnih krava postižu znatno bolju cijenu na tržištu od ostalih teladi;
- Korišćenje manje kvalitetne hrane (slama, lisnik);
- Jeftinija ishrana (sijeno naspram koncentrata, paša vs. koncentrat);
- Finansijska ušteda (gotovo da nema teških teljenja, bolesti disajnih i probavnih organa);
- Majčinske osobine izrazite (nema neprihvatanja teladi, što bi uslovljavalo kupovinu skupih zamjena za mlijeko);
- Pojava mastitisa gotovo pa nemoguća i
- Lakši prelazak u organski sistem proizvodnje.
Nedostaci sistema krava-tele:
- Zahtijeva velike površine zemljišta;
- Zahtijeva i specifično, dobro plaćeno tržište (najčešće kroz turizam);
- Novčani dohodan prisutan je jednom u godini dana (kada se vrši otkup teladi) i
- Zahtijevan u menadžerskom smislu, više nego u proizvodnom.
Izbor rase
Izbor rase možda je i presudna odluka za započinjanje sistema krava-tele. Ako imamo na desetine različitih rasa, od poznatog Aberdin Angusa, Hereforda i Salera do manje poznatih kao što su Braman, Brangus i Afrikaner, onda je prilično lako pronaći rasu pogodnu za najrazličitije geografske terene. U okviru ovih rasa ubrajamo one za hladnije i one za toplije klimate.
U tovne rase pogodne za hladnije oblasti (sjever Crne Gore, dijelom Zapadni i istočni dio), ubrajamo:
- Aberdin-angusa;
- Limuzina;
- Salera;
- Hereforda;
- Šarolea i ostale.
Sa druge strane, topliji klimati (područje Podgorice i Danilovgrada i čitav južni dio Crne Gore) zahtijevaju i rase prilagođene eksterimima, u smislu velikih vrućina. Broj ovih rasa je dosta manji, a obuhvataju:
- Bramana;
- Brangusa;
- Afrikanera i neke ostale.
〉〉 Za koju god rasu da se uzgajivač odluči, uvijek treba izbjegavati izlaganje životinje ekstremnim temperaturama (bilo visokim ili niskim) – jer se proizvodnja u takvim uslovima u značajnoj mjeri redukuje, a ostvaruje se manja ekonomska dobit. 〈〈
Osnivanje stada
Osnivati se stado može na tri različita načina:
- kupovinom junica ili pak odbijene ženske i muške teladi;
- kupovinom cjelokupnog stada odraslih krava i
- kupovinom pojednačnih krava iz više različitih stada.
Takođe, vrijeme kupovine matičnog stada ili grla za remont je dosta kritičan momenat i treba ga obavezno uzeti u obzir. Ukoliko budući farmer raspolaže dostatnim količinama jeftinije hrane – onda je za njega najbolji trenutak kupovine decembar ili januar mjesec. Kupovina krava ili junica u ovom trenutku može takođe ispasti finansijski povoljnija za farmera jer mnogi proizvođači neće htjeti da prezimljavaju sa velikim brojem goveda.
Zanimljivost: Većina današnjih rasa goveda spada u tovne (beef) rase za proizvodnju mesa, dok samo jedan mali broj obuhvata mliječne rase.
Ishrana krava i obezbjeđenje vode
Kao nastavak na naprijed navedenu tezu, krave se hrane na pašnjacima od proljeća preko ljeta pa i veći dio jeseni, a sijenom zimi, po potrebi i ranije odnosno kasnije. Od ove bazne hrane, krave dojilje jako dobro koriste gotovo sve biljne vrste. Obično livadsko, lucerkino i djetelinsko sijeno, kiselo sijeno, slamu, kukuruzovinu i sl.
Sijeno, osnovno hranivo svih preživara
* Upozorenje! Pokvarenim, pljesnivim i kontaminiranim (štetnim materijama) hranivima ne hraniti niti krave niti telad.
U prva tri mjeseca nakon odbijanja može se koristiti i nekvalitetnija krma, pri čemu posljednja dva mjeseca pred teljenje ishranu treba pojačati, i kvalitativno poboljšati – što znači izbjegavati hraniva lošijeg kvaliteta. To će svakako pozitivno uticati na tok proizvodnje koji će se ogledati u:
- stvaranju tjelesnih rezervi kod krava, za prvih nekoliko mjeseci laktacije i
- povećanju proizvodnje mlijeka u toku laktacije.
Sve ovo će uticati i na telad, pa će se prednosti proširiti i obuhvatiti:
- veće priraste teladi;
- bolje zdravlje i vitalnost istih i
- ranije zalučenje.
Od koncentrovanih hraniva – kukuruz (jer je najjeftiniji), ovas, zob, pšenica (manje) predstavljaju hraniva koja je poželjno davati odraslim grlima, naročito u toku zahtijeva krava za pojačanom ishranom (u smislu energije). U ovakvom sistemu držanja (krava-tele) nekada nije ni potrebno ili je potrebno minimalno prihranjivanje krava, junica i bikova, mada sve zavisi od kvaliteta kabaste hrane i od zahtjeva kojima pristupa odgajivač.
Blokovi soli za lizanje i u ovom sistemu su najpoželjniji oblik obezbjeđenja stoke određenim nutrijentima. Od nutrijenata koji se obezbjeđuje kroz blokove soli valja istaći nekoliko njih koji su od presudne važnosti za zdravlje krava. To su: natrijum-hlorid (kuhinjska ili stočna so), kalcijum, magnezijum i fosfor. Imajući u vidu nužnost i potrebu obezbjeđenja ovih nehranljivih ali izuzetno bitnih materija sa jedne, odnosno nemogućnost njihovog deponovanja u organizmu sa druge strane – jasno je da blokovi soli moraju biti prisutni praktično svaki dan.
(Iako je poželjno stoci obezbijediti blokove soli po volji – svakodnevno, to i nije obavezno. Najbolje jeste – ali nije nužno pravilo).
Kod krava dojilja postoje određene potrebe za vodom. Iako one nisu tolike velike kao kod krava muzara, voda je neophodna za normalnu proizvodnju. Količinu vode koju treba obezbijediti uvijek je teško teorijski utvrditi. To stoga jer veliki broj faktora ima uticaja na metaboličke potrebe krava za vodom. Neki od tih spoljašnjih uticaja su:
- temperatura i vlažnost vazduha;
- količina konzumirane hrane;
- sadržaj suve materije u hrani;
- opšte stanje grla (stanje stresa, izmorenosti i sl.),
- a zavisi i od stanja u kojem se krava nalazi (gravidna ili nije, bolesna ili nije…).
U zavisnosti od kategorije neke procjene su da je grlu potrebno od 10 pa do 120 litara vode na dan.
Ishrana teladi
Ishrana teladi se bazira na kolostrumu (6,7 dana) a kasnije se prelazi na ishranu majčinim mlijeko. Ono je glavna hrana u prvih 2 do 3 mjeseca, kada se (tele) počinje oslanjati na drugu vrstu (koncentratne smješe i/ili sijeno, trava ili paša).
Tokom prvih 10-14 dana tele ne treba prihranjivati, da bi mu se nakon tog perioda počela nuditi ad libitum ishrana ili predstarterom ili sopstvenom smješom koncentrata. U prvih nekoliko dana količina koju konzumira tele je izuzetno mala (do 30 grama) i ne treba očekivati veći stepen konzumacije, jer je razvijenost gastrointestinalnog trakta sa jedne, te neukusnost žitarica (u odnosu na mlijeko) sa druge strane nedovoljna i neprihvatljiva za tako malu telad. Ukoliko je teljenje u proljećnom perodu, tele će nakon izvjesnog perioda na paši početi samo da konzumira travolike vrste, što može biti svojevrsna nadopuna kabastom dijelu obroka. Istovremeno uz koncetratni dio smješe, obezbjeđuje se sijeno po volji, i to ono najboljeg kvaliteta (po mogućnosti sa sijanih livada). Pored suvog hraniva, obezbjeđuje se i voda koja bi trebalo biti stalno dostupna teladima.
Treba međutim istaći i „prirodnije” načine držanja, koji sve više dobijaju zamaha u SAD-u a čini se i u Evropskoj Uniji, gdje se i krave ali i telad, a kasnije junad hrane samo kabastim dijelom obroka. O ovoj novoj, ali u budućnosti zanimljivoj strategiji valja diskutovati, ali ne u ovom članku.
Smještaj
Nije potrebna posebna vrsta smještaja za tovne rase krava. One se, kao što je već i napisano, odlikuju izvanrednim adaptibilnim sposobnostima, što u hladnim (gore navedene rase) što u vrelim klimatima (takođe gore navedene). Najveća pažnja usmjerena je na teljenje, jer su tek rođena telad znatno osjetljivija od roditelja. Kada imamo teljenje krajem zime i početkom proljeća, tada nijesu potrebne posebne vrste objekata jer se iste tele vani. Međutim ako se radi o teljenju u kasnoj jeseni ili u sred zime, u predjelima sa jakim i hladnim vjetrovima, onda bi bilo poželjno teljenje organizovati na nekom zaklonitom mjestu, u objektu.
Najveći problem kod krava dojilja i njihovih potomaka neće predstavljati hladnoća već blato i prašina – što se negativno odražava na zdravlje, prevashodno teladi.
Zdravstveni program
Najvažnija komponenta programa zdravlja krava jeste vakcinacija. Uzorkovanje fekalija krava, koje treba obavljati nasumično, može otkriti infekcije unutrašnjim parazitima kod istih. Liječenje protiv vaški i muva još je jedno važno sredstvo u borbi za održavanje dobrobiti i performansi životinja.
Ovdje je bitno napomenuti još jedan način sprečavanja nastajanja bolesti, a koji je karakterističan i za ostale vrste domaćih životinja. To je izolacija stada ili grla prilikom kupovine. S toga, kako bi bili sigurni u zdravstveno stanje novokupljenih grla, najbolji način pored papira, jeste i praktično zalaganje farmera kroz sistem koji zahtijeva vrijeme, ali je nazamjenljiv i svevremen – a to je izolacija odnosno karantin.
