Duvan (Nicotiana tabacum vrsta iz porodice Solanaceae) potiče iz Južne Amerike, gaji se u više od 125 zemalja na preko 4 miliona hektara zemljišta, trećinu proizvodnje zauzima Kina. Iako 4 miliona hektara zvuči kao ogromna površina činjenica je da se duvan gaji na manje od 1. % ukupne svjetske poljoprivredne površine.
Najvažniji sastojak duvana je nikotin (alkaloid) koji je jedan od jačih otrova pa letalna doza za čovjeka iznosi 0,05 grama. Na svjetskom nivou 95 % proizvodnje duvana se utroši na cigarete.
Podjela i sorte duvana:
Prema ekološkim uslovima uspijevanja i upotrebnoj namjeni sorte duvana se dijele u 4 grupe:
- Orijentalni sitnolisni aromatični duvani za proizvodnju cigareta, sorte: prilep, jaka, džebel, prespa, NS 72, ksanti…
- Poluorijentalni krupnolisni duvani za proizvodnju cigareta, sorte: stolac 17, veliki hercegovac, ravnjak, drina, morava, tanče, avala, otlja…
- Američki krupnolisni duvani za cigarete, sorte: svijetla virdžinija, berlej, mamut, merilend mamut, kentaki, podravina, drava, zagreb X2, zemun 73, srem 57…
- Srednjeevropski krupnolisni duvani za cigarete i lulu, sorte: segedinska ruža, nova crnja, debrecin, tisa…
Kakve uslove zahtijeva duvan?
Duvan je tropskog porijekla pa se uspješno može gajiti u tropskoj ali i suptropskoj i umjerenoj klimi.
Duvan je biljka koja ima potrebu za dosta toplote, obično zahtijeva 100-120 dana bez mraza, pri klijanju sjemena minimalna temperatura vazduha može biti 5-6 °C ali se optimalne temperature za klijanje, nicanje i dalji rast kreću od 25 do 28 °C a maksimalna iznosi 45 °C.
Što se tiče zahtjeva prema vodi, duvan zahtijeva dosta vlage u početnim fazama razvoja i u periodu intezivnog porasta. Tokom sazrijevanja lišća može podnijeti duže periode bez vode koji su čak i poželjni kod duvana orijentalnog tipa zbog pozitivnog uticaja na aromu.
Idealno je ukoliko su padavine pravilno raspoređene tokom faze intezivnog porasta. Duvan zahtijeva dosta visok nivo vlažnosti vazduha od 70-80 %, velika vlažnost zemljišta i preobimne padavine mogu uzrokovati vretenast rast biljke i njeno slabljenje.
Duvan prema zemljištu nema velike zahtjeve pa se može saditi na skoro svim tipovima ali kao i za svaku poljoprivrednu kulturu postoji sredina u kojoj će ova kultura dati svoj maksimalni prinos i kvalitet. Zemljišta za dobijanje duvana dobrog kvaliteta su osunčana, dobro drenirana, duboka, ilovasta, sa pH vrijednošću od 5 – 6.5, sa uklonjenim rizikom od poplave.
Gdje u Crnoj Gori postoje optimalni uslovi za gajenje, koje sorte se mogu gajiti i kakava je isplativost?
Prema mišljenju i iskustvu ljudi, kojima je posao gajenja duvana blizak, okolina Podgorice je dobro područije za gajenje duvana. Prema informacijama koje smo dobili, pogodne sorte odnosno one koje su pokazale uspjeh u gajenju su hercegovački ravnjak (sedamnaestoperac) i naravno poznati lješanski duvan. Hercegovački ravnjak nije izdašan u rodu ali je sorta koja posjeduje odličnu aromu i što je najvažnije proizvođačima koji nemaju uslove za navodnjavanje ova sorta dobro podnosi sušu.
Pored ravnjaka daleko su izdašnije visokorodne sorte (do 30 listova po stablu) koje naravno zahtijevaju intezivnije navodnjavanje, ove sorte se uzgajaju na područiju Lješanske nahije, Zete i Malesije gdje proizvođači koriste vlastite i prirodne izvore vode.
Duvan kao proizvod, čuvan u adekvatnim uslovima može se održati čak i par godina bez negativnih promjena što se može uzeti kao prednost u odnosu na mnoštvo drugih poljoprivrednih kultura.
Negativne strane bavljenja poslom proizvodnje duvana, prema mišljenju proizvođača, su relativno niske otkupne cijene duvana za registrovane proizvođače, iako potencijalno postoji prostor za povećanje cijene čime bi se proizvođači stimulisali na veću i kvalitetniju proizvodnju.
Agrotehnika u proizvodnji duvana:
Plodored: Duvan je kultura koja zahtijeva gajenje u plodoredu i na istom zemljištu ga ne treba vraćati 3 – 4 godine. Ukoliko ipak postoji nedostatak površina za uzgoj pa se mora gajiti na istom mjestu, da bi se smanjila negativnost monokulture, primjenjuje se što intezivnija agrotehnika.
Dobri predusjevi za duvan su žita i leguminoze a loši predusjevi koje napadaju iste bolesti i štetočine su biljke iz porodice Solanaceae, konoplja i suncokret.
Obrada zemljišta: Obavlja se po sistemu obrade za jare kulture. U jesen se duboko ore (na dubini od 20-30 cm). U proljeće kada vremenski uslovi dozvole, drljanjem treba zatvoriti zimske brazde. Prije rasađivanja duvana, zemljište treba tanjirati ili kultivirati sa ciljem da se dobije rahlo, ravno, usitnjeno i od korova očišćeno zemljište.
Đubrenje: Duvanu odgovaraju organska đubriva koja se unose u jesen pred duboko oranje, najviše se upotrebljava stajnjak u količini od 20–30 t/ha. Doze mineralnih đubriva su 60 kg/ha azota, 80-100 kg/ha fosfora, 100-150 kg/ha kalijuma.
Sjetva i sadnja: obzirom da je sjeme vrlo sitno i teško klija, pri sjetvi direktno u polje prvo se proizvodi rasad koji se presađuje kada razvije 5-6 pravih listova i kada je temperatura zemljišta u polju 10-12 ⁰C a to je u našim uslovima obično od kraja aprila do sredine maja. Krupnolisni duvani sade se na razmaku 60×30 cm, poluorijentalni na 40×25 cm i orijentalni 30×20 cm.
Berba duvana: Duvan se bere u nekoliko navrata (obično na 10 dana) zbog neujednačenog sazrijavanja od osnove prema vrhu. Listovi se mogu brati ručno, polumehanizovano uz pomoć platformi ili mehanizovano upotrebom kombajna za žetvu.
Sušenje duvana: Niske listova duvana se mogu sušiti na suncu, u sjenci ili posebnim sušarama pod uticajem temperature od 25-35 ⁰C. U prvoj fazi sušenja (faza štavljenja ili žućenja) listovi gube vodu i veći dio hlorofila, skrob u listu se pretvara u šećer, proteini se raspadaju, smanjuje se količina nikotina a povećava sadržaj aromatičnih jedinjenja. U drugoj fazi sušenja, voda se brzo gubi i ova faza se naziva fazom isušivanja.
Sušenje na suncu traje 10-20 dana a u sušnicama 70-80 sati.
Problemi koji se mogu javiti pri gajenju duvana:
Problemi su obično pojava bolesti od kojih najveću opsnost nose plamenjača, pepelnica i palež listova a od štetočina pažnju treba obratiti na podgrizajuće sovice, grčice, tripse…
Pripremila: dipl. ing. polj. Valentina Stanišić
