Područje nastanka Vlašićke pramenke
Vlašićka pramenka nastala je na području šire okoline grada Travnika, te se i dan danas na tom području najviše uzgaja. Glavno proizvodno područje ove rase jeste planina Vlašić sa nadmorskom visinom od 800 do 1 200 metara.
Centri odgajivanja, u ranije vrijeme su bili u sledećim selima: Dub, Vitovlje, Koričani, Doglede, Guča Gora – BiH. Ipak, selo Dub se smatra genetskim centrom ove ovce.
• Ostali nazivi koji se odnose na ovu rasu: Dubsa pramenka kao i Travnička pramenka. •
Populacija i rasprostranjenost
Populacija rase je značajnije zastupljena jedino u Bosni i Hercegovini, dok je u drugim predjelima i državama skoro pa da i nema. Izuzetak je Hrvatska, gdje se gaji određeni, značajni broj u čistoj rasi i kao melezi. Taj broj u svakom slučaju iznosi svega nekoliko hiljada komada. U Srbiji se takođe mogu pronaći sporadični primjeri stada, kao i u Crnoj Gori.
Stado Dubske pramenke u BiH
Spoljašnje odlike
Dubska pramenka je dosta specifična u pogledu spoljašnjih karakteristika. Dosta upečatljiv izgled prednost je koju nosi, i po kojoj je lako raspoznati, te razlikovati od ostalih rasa.
Rasa je kvadratastog oblika, kojeg stvara visina u grebenu od 73, i dužina tijela od 74 cm. Ovnovske mjere su nešto veće, pa tako visina i dužina tijela iznose po 80 cm (u prosjeku).
Grudi koš je uzan sa priličnom dubinom, što je odlika gotovo svih pramenki. Tako se dubina grudi kreće od 35 cm kod ovaca, odnosno 36 cm kod ovnova. Obim grudi je 98, odnosno 103 cm.
Glava je srednje razvijena, crne ili bijele boje sa manim ili većim crnim partijama. Profil glave je ispupčen u nosnom dijelu, očito izražen kod ovnova. Uši su horizontalno postavljene, srednje dužine i crno prebojene. Na glavi su prisutni rogovi. I to kod oba pola, s tim što su kod ovnova znatno bolje razvijeniji i jači, dok se kod ovaca može javiti i šutost (u manjem broju slučajeva). Karakteristika je rogova ta što se uvijaju naviše, u spiralu malog prečnika.
Na glavu se nastavlja vrat koji je dug, sa slabijom do srednjom mišićavosti, i dobrom prekrivenosti runom. Greben je jasno i dobro izražen, a leđna linija duga, ravna i pravilna.
Dugorepa je rasa sa dužinom repa koji nerijetko dodiruje površinu tla. Noge mogu biti crne, bijele ili bijele sa crnim pjegama, u donjem dijelu obrasle kratkom dlakom. Inače, noge su čvrste, jake i pravilno postavljene. Osrednje su tanke, dok su papaci mrko pigmentisani, čvrsti i jaki – sposobni za duga pješačenja.
Tjelesna masa odraslih ovaca je 60-70 kg, a ovnova i preko 80kg.
Proizvodne karakteristike i fiziologija
Dubska pramenka je ovca trojnog pravca proizvodnje. Međutim, stara priča sa vunom preusmjerila je proizvodnju na dva pravca mlijeko i meso. Treba istaći mlječnost ove rase, koja je dosta dobra, i koja se dosta iskorišćava u tom pravcu.
Mlijeko
U zavisnosti od uslova i sistema držanja, mlječnost Dubske pramenka može biti od 70 pa do 180 kg u jednoj laktaciji. Laktacija traje oko 6 mjeseci, a u praktičnim uslovima jagnjad se odbijaju sa 6-8 nedjelja starosti, te se na taj način maksimalno iskorišćava njena mlječnost. Od mlijeka ove rase pravi se nadaleko čuveni Vlašićki sir.
Prema jednoj studiji sadržaj masnoće u mlijeku kretao se od 9,34 do 12,50%, za ljetnji period. Za ostale godišnje periode možemo pretpostavljati, ali zasigurno da sadržaj u zimskom i jesenjem periodu raste. Prema istom istraživanju sadržaj laktoze kretao se u rasponu od 6,10 do 6,56, a proteina 4,13-4,42%.
Stado na planinskoj ispaši
Meso
Vlašićka pramenka daje veoma dobar kvalitet mesa, nježnije strukture od mnogih drugih pramenki. Ipak randman mesa je dosta nizak, i kreće se u granicama ostalih sojeva, u rasponu do 55% za mlada jagnjad, dok je kod odraslih grla nizak – prosječno 45%.
Prema EU standardima konformacija trupa ove pramenke je dobra, sa nešto većom zamašćenosti.
Prirast je u ekstenzivnim uslovima dosta nizak, te ograničen na oko 220 grama na dan. U intenzivnim uslovima može se poboljšati, ali ni tada ne može parirati tovnim rasama. Neki prosjek koji bi se mogao uzeti:
- Prirast do 90 dana uzrasta = 250 g/dan;
- Tjelesna masa od 90 dana starosti = 22,5 kg
Vuna
Vuna je sačinjena od grubih pramenova, sa debljinom vunskih vlakana 40-50 mikrona. Neobično je dugačka, tako da nekad dodiruje i tlo. Prinos vune je osrednji, za oba pola 2 – 4 kilograma. U najvećem broju slučajeva vuna je bijele boje, u manjem broju slučajeva crne ili sinjave.
Debljina i gruboća vunskih vlakana omogućava Dubskoj pramenki zaštitu od kiše i snijega, kroz brzo spiranje runa.
Plodnost
Vlašićka pramenka ima dobru plodnost. Od 100 ovaca dobije se 120 jagnjadi. Javljaju se i bližnjenja, koja su češća kod uzgajivača oplemenjene Vlašićke ovce i u uslovima kvalitetne ishrane.
Polna zrelost
Vlašićka pramenka je kasnostasna rasa pramenki i kao takva može se pripuštati tek sa navršenih 18 mjeseci starosti. Tokom tok perioda dviska bi trebala da dostigne približno 75% tjelesne mase odrasle ovce. Sezonski je poliestrična rasa, a ovce se pripuštaju u jesen, kako bi se na proljeće jagnjile.
Ishrana, smještaj i ostalo
Pašna je rasa, pogodna za držanje u ekstenzivnim i surovim uslovima. Nije zahtijevna prema terenu. Odgovaraju joj kako ravnice i meka zemlja, tako i grubi krš. Sposobna za duga pješačenja koje joj omogućavaju čvrste zglobne veze i papci, snalažljivo pronalazi hranu i nije izbirljiva. Osim standardnih hraniva, uspješno koristi lisnik, čak i grančice drveća zimi, grmolike kulture i ostala specifična hraniva tj. djelove biljaka.
Sve u svemu otporna rasa, izuzetne prilagodljivosti, otpornosti na bolesti i vremenske uslove, dosta visoke mlječnosti i nešto manjim prirastom jagnjadi, pravi je predstavnik grupe pramenki.
