Složenst sistem varenja kod preživara omogućava značajno veću upotrebu najraznolikijih hraniva koja se pri tome mnogo bolje iskorišćavaju u odnosu na njihove monogastrične kolege. Slučaj je to i sa ureom, neproteinskim oblikom azota (NPN) koga svinje i živina gotovo u potpunosti ne mogu iskoristiti dok se kod goveda, ovaca i koza njegova pravilna upotreba vezuje sa ekonomičnom proizvodnjom.
Ekonomičnost korišćenja uree
Pravi razlog korišćenja ovog dodatka nije niti u povećanom blagostanju niti u poboljšanju zdravlja stoke. On se jedino i isključivo odnosi na manju cijenu koštanja uree koja je rezultat velike koncentracije sirovog proteina odnosno azota koji se nalazi u njoj.
» Kod domaćih se životinja protein preračunava u sirovi, a to podrazumijeva množenje broja 6,25 sa količinom azota u hranivu. Sadržaj azota u prirodnim proteinskim hranivima iznosi 16% (x 6,25 = 100%), a sadržaj azota u urei je čak 45% (x 6,25 = 281%).
Ustanovivši količinu proteina kod uree koja je 2,81x veća u odnosu na prirodne izvore lako je za zaključiti da je ekonomičnost na njenoj strani. Pa ipak, u nekim situacijama urea nije niti može biti ekonomičan dodatak preživarima kao što je slučaj kod famera koji sami proizvode hranu (u rodnim godinama).
Stepen iskorišćavanja
Iskorišćavanje neorganskog azota (tipa uree) moguće je samo od strane bakterija i nekih protozoa. Ovo je i razlog mogućnosti primjene isključivo kod preživara. Naime, bakterije i protozoe buraga posjeduju enzim ureazu koji doslovno cijepa ureu (koja je sastavljena iz dva molekula amonijaka) na po jedan molekul, da bi potom iskoristili amonijak za svoje sopstvene potrebe. Na taj način se dio proteina koji bi otišao na bakterije u normalnim okolnostima i protozoe zamjenjuje znatno jeftinijih hranivom – ureom, koju može da koristi navedena flora ali ne i sam životinjski organizam.
Stepen iskorišćavanja od strane bakterijske flore buraga je izuzetno visok slično organskom izvoru azota. Međutim da bi se uopšte iskoristio amonijak iz uree neophodna je određena količna energije. I to ne bilo koje energije, već one u obliku lako svarljivih ugljenih hidrata.
Iskorišćavanje rezervisano samo za odrasla grla i telad TM preko 205kg/foto: ilustracija
Veza između energije (UH) i uree
Da bi se maksimizirala inkorporacija amonijaka ali i spriječilo trovanje slobodnim amonijakom, neophodan korak u proizvodnji jeste obezbjeđenje dovoljne količine energije. Kako se bakterijska flore izuzetno teško nosi sa masnoćom kao izvorom energije to jedini put zadovoljavanja ostaju ugljeni hidrati. I ne bilo koji već UH sa visokim GI-om tzv. lakosvarljivi ugljeni hidrati.
Bez GI UH nemoguće je i zamisliti iskorišćavanje uree kao izvora neorganskog proteina. Brojna istraživanja sugerišu da je dopuna krava ureom, a koje se hrane na pašnjaku i/ili samo sijenom uzaludna a potencijalno i kontraproduktivna praksa.
Od ugljenih hidrata koji su pogodni u ove svrhe dosta često se ističu: melasa, rezanci šećerne repe, pa i neka koncentrovana visokoenergetska hraniva. Takođe mnogi proizvođači uree dodaju u toku prerade neke od ovih UH hraniva pri čemu se na kraju dobijaju kompozitna hraniva koja se kao takva i daju.
Osim navedene energije jako je bitno napomenuti još poneku stavku koja ima ulogu u maksimalnom iskroišćavanju:
- Učestalost hranjenja ureom;
- Ravnomjerno umješavanje uree unutar kompozitnog obroka;
- Snabdijevanje odgovarajućom količinom fosfora, sumpora i nekim mineralima u tragovima.
Šta je sa toksičnošću uree?
Toksičnost uree u tijesnoj je vezi sa nestučnim i nepravilnim rukovanjem, kao i nepravilnim umješavanjem uree u ostala hraniva. Najčešći je slučaj prevelika količina davanja koja proizilazi iz nepoštovanja ili neznanja o preciznoj količini koju je potrebno dodati. Ipak se radi o jako koncentrovanom hranivu, a svaka greška koja se učini u tom pravcu rezultiraće:
- Nelagodnošću;
- Drhtanjem;
- Prekomjernim lučenjem pljuvačke;
- Ubrzanim disanjem;
- Nadimanjem a naposletku i
- Tetanijom.
Svi navedeni simptomi kod domaćih životinja mogu biti pokazatelji farmeru da je prekoračio sa davanjem uree. Blaži slučajevi simptoma bolje se tretiraju, dok je kod tetanije gotovo izvjesno uginuće ukoliko se brzo ne reaguje. Teži slučajevi isključivo se rešavaju veterinarskim putem a jedan od načina za momentalno poboljšanje koje može uraditi farmer jeste korišćenje sirćeta u cilju regulacije povišene pH vrijednost buraga.
Doziranje i mogućnost zamjene proteina u obroku
Mogućnost zamjene organskog azota iz proteina hraniva biljnog porijekla moguće je u osnovi zamijeniti ureom u količini od 33,3% ukupnih sirovih proteina obroka. Ipak, da trećina azota dolazi od uree teza je koja važi u načelu ali nije i najbolja. Za pojedine faze proizvodnje ali i za različite sisteme držanja važe različite preporuke.
Za tovna goveda i ovce u tovilištu ne treba davati više od:
- 15 – 25 % uree od ukupnog sadržaja sirovih proteina (CP) koja se nalazi u smješi za tov ili
- 45 – 113 g uree po jednoj životinji na dan (važi samo za goveda) ili
- 127 – 317 g CP po grlu na dan (važi samo za goveda).
_________________________________________________________________
Za zasušene krave ne više od:
- 23 g na dan po grlu ili
- 64 g proteinskog ekvivalenta iz uree po jednom grlu
_________________________________________________________________
Za krave u laktaciji:
- 23 – 45 g uree ili
- 64 – 127 g proteinskog ekvivalenta iz uree
_________________________________________________________________
Teladima se ne smije davati urea niti bilo koji drugi izvor NPN jedinjenja. U suptotnom može doći to toksikacije amonijakom, jer je njegov stepen iskorišćavanja jako nizak kod nepotpuno razvijenog buraga.
Navedeno se odnosi na telad tjelesne mase ispod 205 kg. Iznad ove granice moguće je hraniti telad ureom, pri čemu će njena koncetracija u obroku direktno i najvećim dijelom zavisiti od količine kocentrata u obroku.
- 81 – 100 % koncentrata u obroku = 90 g;
- 61 – 80 % koncentrata u obroku = 77 g;
- 40 – 60 % koncentrata u obroku = 64 g;
- < 40% koncentrata u obroku = 45 g uree.
_________________________________________________________________
Neophodno je poštovati uputstva proizvođača kako bi se izbjeglo smrtonosno trovanje stoke/foto: urea
Postepeno uvođenje za maksimalnu adaptaciju
Toksikacija ne nastaje samo kao rezultat prekoračenja dnevne doze niti kao rezultat nedostatka energije. Ona može nastati i kao posledica naglog unošenja te nenaviknutosti životinje na ureu. Urea kao dodatak zahtijeva postepeno prilagođavanje enzimskog sistema buražnih bakterija. U protivnom može doći do neefikasnog iskorišćavanja ovog vrijednog dodatka i neispoljavanja poboljšanih performasi kod životinja. Zbog svega navedenog treba napomenuti da je postepeno prilagođavanje, koje traje nekoliko dana do desetine dana, nužno da se maksimizira djelovanje ovog neproteinskog jedinjenja.
Bez obzira na svoju nižu cijenu, dobru iskoristivost i posledično bolju ekonomičnost urea ne može biti potpuna već djelimična zamjena „pravog” proteina iz hraniva. Ali mogućnost zamjene 15 – 30% „pravih” proteina u praktičnim uslovima može na duže staze značiti mnogo za isplativost proizvodnje preživara.
