Izdig na katune dešavao se kroz različite segmente istorije na jako slične načine. Iako je intenzivno stočarstvo direktno i indirektno odgovorno za umanjenje nekadašnje važnosti izdiga preživara na katune, ipak postoje pojedini stočari koji su ostali vjerni tradicionalnom stočarenju i izdigu na katune, kao jednom njegovom segmentu.
Očuvanje katuna kao visoko vrijednog proizvodno-kulturnog resursa države, prepoznalo je i nadležno Ministarstvo, pa se tako izdvajaju određene sredstva za adaptaciju objekata na katunu, potom direktne potpore po uslovnom grlu…
Veliko prostranstvo – veliko bogatstvo
Crna Gora prema podacima FAO-a se nalazi na prvom mjestu u Evropi po biljnom diverzitetu (gledano prema površini). Najveći dio autohtone flore prisutan je na teško pristupačnim mjestima među kojima spadaju i veći djelovi planina na kojima se stoka napasa u toku dijela proljećne, ljetnje i dijela jesenje paše.
Prvak u biodiverzitetu – Crna Gora
Veliko je bogatstvo u biljnim zajednicama na crnogorskim katunima, sa više stotina najrazličitijih vrsta od kojih su mnoge ljekovite. Sa druge strane prinos pašnjaka u zelenoj masi nije na zavidnom nivou, ali zbog malog broja stočnog fonda u Crnoj Gori to ne bi trebalo da predstavlja problem.
Uzročno-posledična veza zdravlja životinja i pašnjaka sve se više istražuje, a za same proizvođače hrane dobra vijest je da proizvodi dobijeni i prerađeni u čistom, ekološi prihvatljivom okruženju sve više dobijaju na značaju.
Prednosti izdiga na katune
Potencijali pašnjaka danas su dobro dokumentovane od strane mnogih naučnih organizacija i naučnika. Između ostalog odnose se na:
- Smanjenje troškova hrane za domaće životinje;
- Pozitivan uticaj čistog vazduha, sunca, kretanja i kontakta koji ostvaruju životinje na paši;
- Pozitivan uticaj pašnjaka na priplodne životinje;
- Smanjena potreba za radnom snagom.
Osim gore navedenih prednosti koje pašnjak pruža domaćim životinjama (prije svega preživarima), postoji i uzajamna korelacija, pa tako:
– Izdig životinja na katune povoljno djeluje na pašnjake tako što:
- Sprečava eroziju zemljišta;
- povečava biodiverzitet pašnjaka;
- i na kraju ne manje značajno, smanjuje invaziju korovnske flore i otrovnih biljaka.
Napomena: ove, poslednje nabrojane prednosti, mogu se ostvariti ako i samo ako se primjenjuju principi dobre poljoprivredne prakse, bez čije se primjene ne samo da ne ostavruju prednosti, već upravo djeluje suprotno. Tada izdig na katune izaziva i uzrokuje eroziju zemljišta, smanjuje biodiverzitet…
Pivska pramenka na katunu
Važni koraci tokom perioda napasanja stoke na katunima
Prvi korak: Ogradite pašnjake na više djelova – rotaciona ispaša.
Drugi korak: Stoku puštajte na ispašu kada visina trave bude optimalna (15 – 20 cm).
Treći korak: Sprovedite program kontrole parazita zajedno sa veterinarom.
Četvrti korak: Budite više nego inače usredređeni na stanje životinja na paši, svakodnevno nadgledajući životinje zbog mogućih povreda ili zdravstvenih problema.
Peti korak: Napasajte više vrsta na jednom pašnjaku, obezbjeđujući bolju iskoristivost pašnjaka pod uslovom da je svaka vrsta slobodna od parazita i zdrava.
Šesti korak: Ukoliko za to ima potrebe i mogućnosti, koristiti pse čuvare.
Sedmi korak: Obezbijediti čistu vodu životinjama.
Svi pobrojani koraci važni su u smislu obezbjeđenja dugoročne rentabilnosti proizvodnje. Iako napasivanje životinja možda izgleda jednostavno, i na kraju bezazleno ono to nije. Potrebno je voditi računa o pašnjaku, o njegovoj regeneraciji, najboljim praksama i slično.
Što se tiče drugog važnog problema – vode – tu je sve prilično jasno. Kod nas su izvori čisti sa moguće nešto većim sadržajem kalcijuma, što ne predstavlja problem. Pa ipak, valjalo bi provjeriti kvalitet bilo kog izvora, jer istorija upotrebe vode i tvrdnje uzgajivača da je voda čista ne mora nužno značiti da nema u suvišku nekih elemenata ili jedinjenja koji loše utiču na proizvodnost životinja.
Izdig na katune kao turistička atrakcija?
Još jedan vid ekomonske dobiti farmera može biti turistička ponuda koja se sve više prepoznaje i cijeni od strane turista. Međutim to je tema za sebe.
