Buša je autohtona rasa goveda, koja predstavlja značajan genetički resurs balkanskog područja, uključujući i Crnu Goru. Različiti ambijentalni uslovi gajenja doveli su do stvaranja više različitih populacija buše na prostoru Balkanskog poluostrva, što je rezultiralo nastankom: crnogorske, bosanske, hrvatske (dalmatinska), makedonske, bugarske buše, i više varijeteta albanske buše.
Buša je do početka 20. vijeka bila skoro jedina rasa goveda koja se gajila u Crnoj Gori. Od tog perioda počinje širenje novih produktivnih rasa (simentalac, smeđa rasa i sl.) sa kojima je ukrštana, što je dovelo do drastičnog smanjenja populacije buše u Crnoj Gori. Današnja populacija buše je malobrojna i smatra se ugroženom rasom i uglavnom je zastupljena u nerazvijenim, često i nepristupačnim mjestima, nepovoljnim za gajenje drugih rasa goveda. Smatra se da se danas u Crnoj Gori gaji svega oko 200 do 300 grla u tipu buše. Glavno područje gajenja buše u Crnoj Gori je: priobalje Skadarskog jezera – Žabljak Crnojevića, područje Ulcinja oko Bojane, sporadično na teritoriji opština Cetinje, Gusinje, Plav, Nikšić, Žabljak.
Karakteristike rase
Buša predstavlja kasnostasnu rasu koja konačan porast postiže u periodu oko 5-6 godina, a prvo pripuštanje junica se realizuje u drugoj godini. Pripada skupini kratkorožnih goveda, kombinovanog proizvodnog pravca(meso, mlijeko, rad). Njena osnovna odlika je dobra prilagodljivost na nepovoljne i oskudne uslove (čvrsti papci i položaj nogu), višegodišnja upotreba i otpornost na bolesti. Ukoliko se podvrgne dobrom tretmanu njege i ishrane daje bolje proizvodne rezultate a otpornost prema bolestima i generalna otpornost se održavaju.
Tipična boja buše je siva ili smeđa, a javlja se i crvenkasta, crna, kao i tigrasti soj, u nekim slučajevima se javlja i parcijalna depigmentacija u okolini trbuha i vimena. Rogovi su tanki, jednake debljine i savijeni unaprijed, u obliku vijenca, i uvijek su tamno pigmentisani. Rasna karakteristika je srneća gubica.
Buša je relativno sitno goveče, visine grebena u prosjeku 113-115 cm, obim grudi oko 158 cm, dužina tijela oko 126 cm, tjelesne mase oko 280 kg.
Mlječnost buše kreće se u prosjeku oko 1000-2000 kg mlijeka, sa preko 4% mlječne masti. Proizvodnja mesa je slaba, a meso je tamno crvene boje nedovoljne sočnosti, randmana trupova odraslih ženki iznosi 40-42 %, a utovljenih volova i do 55 % .
Buša ima dobre reproduktivne karakteristike, kao što su kratak servis period i redovna plodnost. Krave se iskorišćavaju 10-12 godina, a za to vrijeme otele 8-10 teladi. Tjelesna masa teladi na rođenju je 16-18 kg. Bikovi počinju da se koriste za priplod u uzrastu od 18 mjeseci i obično se koriste 7-8 godina. U slučaju nedovoljne ishrane dolazi do gladnog steriliteta, koji se popravlja uz poboljšanje uslova ishrane i njege.
Iako je uključena u program zaštite, za uspješnu valorizaciju su potrebne dodatne promotivne aktivnosti. O trenutnom stanju genetičkih resursa možete više saznati na: www.fao.org/dad-is/en/.
Autor: Š.D.
