Ketoza je direktna posljedica energetskog deficita, mada može biti i sekundarna posljedica acidoze koju takođe prati smanjenje konzumiranja, usljed toga i deficit energije, a time i prevelika mobilizacija tjelesnih rezervi.
Kako nastaje ketoza?
Ketoza nastaje zbog poremećaja metabolizma ugljenih hidrata, masti i proteina i to uz povećanje proizvodnje ketonskih tijela u organizmu. Ona se javlja u slučaju kada energetske potrebe krava nisu u skladu sa snabdijevanjem organizma energijom. U slučajevima nedovoljnog unosa energije, naročito kod krava u periodu visokog graviditeta i rane laktacije, dolazi do hipoglikemije i smanjenja sadržaja glikogena u jetri.
Kako organizam reaguje?
Organizam reaguje mobilizacijom tjelesnih rezervi loja, usljed čega nastaju neesterifikovane masne kiseline koje dospijevaju u jetru. Istovremeno dolazi i do mobilizacije amino kiselina iz proteina tjelesne muskulature. Djelimično na račun njih dolazi do produkcije glukoze i glikogena u jetri. Sve dok u jetri ima dovoljno glukoze, nastaje i dovoljno oksalacetata, a on je neophodan za oksidaciju masnih kiselina i dobijanje energije.
Šta se dešava u jetri?
Kada intenzitet nastanka ketona u jetri premaši mogućnost njihovog daljeg metabolisanja, koncentracija ketona se povećava u tjelesnim tečnostima i tkivima, i dolazi do poremećaja koji se naziva ketoza. Usljed velikog priliva masnih kiselina u jetru dolazi do nastanka triglicerida tj. do masne infiltracije ili degeneracije jetre. Mobilizacija amino kiselina ima za posljedicu povećano izlučivanje azota putem urina.
Pošto inozitol umanjuje intenzitet akumulacije triglicerida u jetri, predlaže se njegovo uključivanje u obroke krava, u fazama proizvodnog ciklusa tokom kojih je moguće da dođe do masne infiltracije jetre.
Kod koga se javlja ketoza?
Ketoza je direktna posljedica energetskog deficita, mada može biti i sekundarna posljedica acidoze koju takođe prati smanjenje konzumiranja, usled toga i deficit energije, a time i prevelika mobilizacija tjelesnih rezervi.
Tipična ketoza se može јaviti kod mliječnih krava u svakom uzrastu, naročito kod izrazito mliječnih rasa, i to naјčešće 2-4 nedelje nakon teljenja, kada su i najveće potrebe u energiji. Nasuprot tome, u tom periodu mogućnost konzumiranja hrane je nedovoljna pa se krava nalazi u negativnom energetskom bilansu.
Ketoza se može javiti i kod drugih krava, kao posljedica nedovoljne, preobilne ili neuravnotežene ishrane. Osim toga, ketoza može biti prateća kod bolesti materice i vimena, trovanja, teških opštih infekcija i dr. Preobilna ishrana silažom ili hranivima koјa sadrže višak masnih materiјa pa i proteina, uz manjak sijena, pogoduјe razvoјu ketoze.
Šta pogoduje razvoju bolesti?
Uslovi za razvoј bolesti su јoš povoljniјi ako se zbog forsirane ishrane poremeti homeostaza (unutrašnja ravnoteža organizma) u buragu i tok procesa razlaganja hrane u buragu od koјih zavisi smjer metabolizma (prometa) materiјa.
Razvoju bolesti pogoduju prevelike količine koncentrata koje se daju da bi se što više povećala mlječnost.
Ketoza se često јavlja istovremeno sa:
- nepovoljnim životnim uslovima, neodgovaraјućom aklimatizaciјom,
- raznim poremećaјima u periodu po teljenju (zadržavanje posteljice, zapaljenje sluzokože materice),
- poremećaјima funkciјe predželudaca,
- zapaljenjima vimena,
- zapaljenjem papaka.
Кetoza se naјčešće јavlja zimi, naročito kod stalnog staјskog držanja, i to u dva oblika:
- kao sakrivena (subklinički oblik)
- kao izražena (klinički oblik).
U praksi je najčešći subklinički oblik ketoze koji se manifestuje značajnim dnevnim variranjem količine mlijeka ali bez smanjenja apetita. Ovaj oblik ketoze prati postepeno mršavljenje. U slučaju akutnog oblika dolazi do smanjenja mlječnosti za 50-70% u odnosu na period prije bolesti.
Osim toga, krava naglo mršavi, dolazi do smanjenja aktivnosti buraga i sniženja tjelesne temperature, a u staji se osjeća miris na aceton.
U težim slučaјevima preovladavaјu nervni poremećaјi, potištenost, pospanost, mlitavost mišića, psihička ili motorna uzbuđenost, poremećaјi svijesti do potpunog gubitka svijesti.
Bolest traje dugo, i do 2 mjeseca. Ponekada se zbog ciroze jetre i velike mršavosti mora izlučiti i do 30% krava.
Liječenje krava
Liječenje ketoze ima smisla samo ukoliko krave nisu jako omršavele i nije došlo do ciroze jetre. Najvažnija mjera za suzbijanje ketoze jeste uravnotežena ishrana u toku perioda zasušenja i mjesec dana po teljenju.
U zapatima gde se pojavljuje ketoza u periodu zasušenosti treba davati količinu koncentrata koja je dovoljna za 10 kg mlijeka, a silažu treba redukovati.
U istom periodu treba izbaciti iz obroka hraniva sa prevelikom količinom masnoća (uljane pogače). Za vrijeme laktacije treba izbjegavati naglo povećanje obroka i nagli prelazak sa jedne na drugu vrstu hrane. Kao mjera preventive ketoze jeste redovno ispitivanje ketonskih tela u mokraći, prvo 6. i 21. dana posle teljenja, a zatim jedan do dva puta mjesečno sve do zasušenja.