Eterično ulje smilja potiče od biljke Helichrysum italicum, koja je nativna za region Mediterana i južne Evrope. Eterično ulje se može naći u svim zelenim djelovima ove biljke, uključujući i izdanke i listove. U medicinske svrhe se mogu koristiti i suvi cvjetovi. Zbog svojih ljekovitih svojstava smilje se koristi već dug istorijski period, i čak i danas, nastavlja da igra važnu ulogu u tradicionalnoj medicini mediteranskih naroda. Bazirano na tradicionalnom znanju, njegovi farmakološki efekti su danas u fokusu aktivnog istraživanja.
Šta je eterično ulje?
Eterično ulje je lako isparljiv produkt aromatičnog biljaka koje posjeduje mirise, ali i brojne druge specifične osobine biljne vrste od koje potiče. U upotrebi su i drugi nazivi poput esencijelno ulje i etarsko ulje. Po hemijskom sastavu to su smješe
ugljovodoonika, alkohola, etara, aldehida, ketona, terpena i drugih kompleksnih jedinjenja.
Koje koristi imamo od eteričnog ulja smilja?
Tradicionalna upotreba smilja
Nacionalna Asocijacija za Holističku Aromaterapiju iz Kolorada, svrstava ovo eterično ulje u jedno od najkorišćenijih esencijelnih ulja, a takođe navodi i neke od njegovih efekata, poput: regeneracije ćelija, zacjeljivanja rana, protiv-upalnog efekta kao i kod modrica i otoka.
Postoje izvještaji u vezi sa tradicionalnom upotrebom smilja u Evropskim zemljama, a posebno Italiji, Španiji, Portugalu i Bosni i Hercegovini. U ovim zemljama, smilje je pravo mediteransko blago, a cvijet i list biljke su njeni najkorišćeniji djelovi u tretmanu poremećaja poput: alergija, prehlade, kašlja, poremećaja jetre, kože i žučne kese, upala, infekcija i nesanice.
Naučno potvrđena upotreba smilja
In vitro studije su dokazale da eterično ulje smilja ima antimikrobijski i antigljivični efekat. Flavonoidi i terpeni iz ovog ulja su se pokazali efikasni protiv bakterija (npr. Staphylococcus aureus). Supstance iz ulja smilja zvane acetofenoni, floroglicinoli i terpenoidi su pokazale antigljivičnu aktivnost protiv Candida albicans, a flavonoidi zajedno sa floroglicinolima inhibiraju virus HSV. Naučno je dokazano i anti-inflamatorno dejstvo acetofona, flavonoida i floroglucinola. Naime, oni inhibiraju aktivnost na različitim putanjama metabolizma arahidonske kiseline i drugih pro-inflamatornih medijatora.
Kada je u pitanju in vivo aktivnost ulja od Helichrysum italicum, akcenat je na anti-eritematoznom i fotoprotektivnom efektu flavonoida iz ovoga ulja, što je demonstrirano i kod životinja i kod ljudi, ali i na anti-inflamatornim svojstvima koja projavljuju flavonoidi, acetofoni i floroglicinoli, a što je dokazano na eksperimentalnim životinjama.
Način dobijanja eteričnog ulja smilja
Postoje različite metode za izolovanje eteričnih ulja iz biljaka i to: hidrodestilacija, parna destilacija, ekstrakcija organskim rastvaračima, soxlet ekstrakcija i hladno presovanje (kod vrsta roda Citrus), a izdvajaju se i neke napredne metode: superkritična fluidna ekstrakcija, ekstrakcija sa subkritičnom vodom, ekstrakcija sa subkritičnim CO2, ekstrakcija pomoću ultrazvuka, ekstrakcija pomoću mikrotalasa, ekstrakcija pomoću mikrotalasa bez rastvarača, mikrotalasna hidrodifuzija i gravitacija, i mikrotalasna parna destilacija.
Hidrodestilacija – je metod koji se najviše koristi za ekstrakciju eteričnih ulja iz biljnog materijala. Biljnu masu je potrebno staviti u posudu sa vodom. Sledeći korak je ključanje ove smješe. Biljne komponente tako isparavaju zajedno sa vodom. Nakon toga, ovako dobijena para prolazi kroz kondenzator i kondenzuje se. Ovako dobijena tečna smješa se odvodi u dekanter. Prednost ovog metoda je: eterično ulje pluta na površini vode i ne miješa se sa njom, i zbog toga ga je lako odvojiti dekantovanjem tj. odljevanjem. Nedostatak je u: dugom trajanju destilacije (3-6h), u mogućnosti hemijske promjene molekula terpena u kontaktu sa vrućom vodom, kao i u mogućnosti pregrijavanja i time gubitka nekih polarnih molekula.
Od čega zavisi kvalitet eteričnog ulja smilja?
Sastav, pa i kvalitet, eteričnog ulja smilja zavisi od vegetacionog ciklusa, živote sredine i geografskog porijekla biljaka.
Sastav eteričnog ulja smilja
Fraternale i saradnici su 2019. analizirali eterično ulje dobijeno iz cvijeta smilja uzgajanog u centralnoj Italiji. Pri tom je izolovano i kvantifikovano 78 komponenti, koje predstavljaju 98.71% sastava ovog ulja. Najveći udio od 15.75% pripradao je neril acetatu, a za njim su slijedili: α-pinen (8.21%); 4,6,9-trimetil-8-decen-3,5-dion, (Italidion I), (7.34%); ar-kurkumen i β-selinen (5.37%); γ-kurkumen (4.83%); nerol (4.75%); α-selinen (4.68%); limonen (4.55%); linalol (4.42%), i 2,4,6,9-tetrametil-8-decen-3,5-dion (Italidion II), (4.26%).
Pravilno skladištenje eteričnih ulja
Iz studije naučnika Turek i Stintzing, da se zaključiti da, skladištenjem eteričnih ulja na visokim temperaturama i na svjetlosti, ili pak pri izlaganju atmosferskom kiseoniku, dolazi do promjena fizičko-hemijskih svojstava kao i hemijskog sastava ulja. Stoga se eterična ulja čuvaju u originalnoj, zatvorenoj bočici od tamnog stakla.
Da li je potreban oprez pri upotrebi eteričnog ulja smilja?
Po pitanju bezbjednosti i nus pojava kod korišćenja eteričnog ulja smilja ovo ulje ne pokazuje citotoksičnost i genotoksičnost, i stoga se generalno smatra bezbjednim. Ipak, postoji par studija koje ukazuju da treba povesti računa i pri upotrebi ovog ulja.
U studiji iz 2013. godine eterično ulje smilja je testirano na 10 ispitanika od kojih se kod samo jednog ispitanika pojavila alergija. Ova nus pojava nije konstantovana kod drugih ispitanika kao ni u drugim studijama. Najbolje je i preporučljivo da testirate ulje na maloj površini kože prije upotrebe.
Studija iz 2002. godine na životinjama, kao i studija iz 2010. na ljudskim ćelijama u laboratoriji, su pokazale da eterično ulje smilja potencijalno ometa funkciju nekih enzima jetre. To znači da postoji šansa da može da intereaguje sa lijekovima koji se metabolišu u jetri od strane ovih enzima.
Pripremila: MSc Biologije Tijana Pejatović