Vještački zaslađivači su supstance koje se koriste kao zamjena za obični šećer (saharozu) – u cilju zaslađenja hrane i pića. Ovo su sintetičke materije, ali se mogu dobiti i prirodnim putem iz biljaka koje sadrže šećere. Nalaze se u velikom broju različitih proizvoda: slatkišima, sokovima, gumama za žvakanje, sladoledima, dijet pićima, proteinskim suplementima itd.
Saharin je kristalni prah koji je od 300 do 550 puta slađi od šećera, a upotrebljava se kao zaslađivač za hranu i napitke. Ima ga u želeu, đžemu, žvakaćim gumama, konzerviranom voću, prelivima za salatu i deserte itd. Saharin je najstariji vještački zaslađivač koji je poznat od oko 1870. godine.
Aspartam je zaslađivač koji je od 180 do 200 puta slađi od šećera. Prehrambena industrija ga koristi kao aditiv zaslađivač (međunarodni kod E-951) u skoro svim prehrambenim proizvodima i napicima, iako su poznati njegovi štetni efekti.
Sukraloza se dobija iz šećera od koga je slađa čak 600 puta. Najčešće se koristi u lizalicama i gaziranim napicima.
Osim navedenih u odobrene vještačke zaslađivače spadaju: kalijum acesulfat (acesulfam – K), neotam i ciklamat.
Uticaj vještačkih zaslađivača na zdravlje
Za pozitivne efekte vještačkih zaslađivača po ljudsko zdravlje se može reći da su neznatni, naročito ako ih uporedimo sa njihovim štetnim efektima. S obzirom da gotovo nemaju kalorija, njihov najveći značaj se ogleda kod osoba koje žele da smanje unos kalorija i količinu prostih šećera. Međutim, čak je i ovaj unos energije uz pomoć vještačkih zaslađivača jako diskutabilan, jer su drugi podaci pokazali da se unos energije može čak i povećati tokom narednog dana (Lavin et al., 1997). Njihove zdrastvene koristi se mogu uočiti i kod kontrole težine, dijabetesa, karijesa.
Mnoga istraživanja su sprovedena kako bi se ispitao njihov uticaj na zdravlje. Ta istraživanja su se u većini slučajeva odnosila na pacove, a otpočela su kada je ustanovljeno da ciklamat pomiješan sa saharinom izaziva kancer bešike kod laboratorijskih životinja. Slično je i sa saharinom koji kod istih životinja izaziva povećanje učestalosti tumora bešike. Kasnije studije su ustanovile da se ovi štetni efekti ne odnose na ljude.
Kada se govori o dozvoljenoj količini na dnevnom nivou, mogu se naći podaci da je ona dosta manja od doze za koju se pretpostavlja da bi mogla dovesti do zdrastvenih problema. Međutim Soffritti et al.,2005) nakon što su pomoću laboratorijskog istraživanja ukazali na veću pojavu limforma i leukemije kod pacova kojima je data veća doza aspartama, iste godine su iznijeli prve ubjedljive dokaze za kancorogene efekte dozvoljene doze aspartama (čak i manje) za dnevni unos ljudi.
Kada je u pitanju vještački zaslađivač saharin, Weihrauch and Diehl (2004) su u svom preglednom članku o kancerogenim rizicima vještačkih zaslađivača zaključili da saharin izaziva rak bešike kod pacova i da upotreba teških vještačkih zaslađivača dovodi do povećanog rizika raka bešike kod ljudi.
Kada su u pitanju istraživanja koja se odnose o uticajima vještačkih zaslađivača na ljudsko zdravlja, mora se navesti i činjenica na postojanje privatnih interesa odreženih grupa i na njihovo uplitanja u procese istraživanja. Tako su nakon istraživanja grupe naučnika i dostavljanja njihovih ubjedljivih dokaza o kancerogenim efektima dozvoljene doze aspartama (Sofrritti et al., 2006), Magnuson sa Univerziteta u Marylandu i Williams sa Medicinskog koledža u New Yorku sumnjali u ove pronalaske i ukazali na nekoliko grešaka u metodu. Ono što je važno istaći, je da su Magnuson i Williams primili uplatu od Burdock Grupacije tokom priprema stručnog razmatranja bezbjednosti aspartama i Burdock Grupacija je upravljala nezavisnim razatranjem koju je finansijski podržala Ajinomoto Company Inc, proizvođač aspartama. Takođe prva dva istraživanja (Jeffrey i Williams, 2000; Butchko et al, 2002) koja su sprovedena nakon zaključka o štetnom uticaju aspartama (Weihraucha and Diehl 2004) su pod znakom pitanja zbog povezanosti sa kompanijama koje proizvode zaslađivače.
S.K. Van den Eeden et al. (1994) su u svom istraživanju otkrili povezanost aspartama sa glavoboljom.
S obzirom na navedeno i na činjenicu da vještački zaslađivači nemaju nikakvu hranljivu vrijednost, može se zaključiti da prilikom konzumiranja proizvoda sa vještačkim zaslađivačima treba biti oprezan, odnosno koristiti ih u manjoj količini (ako postoji potreba njihovog korišćenja).
Pripremio: dipl. ing. polj. Dušan Ivanović
