Maj je mjesec kada je već krenula vegetacija u bašti, a i u voćnjaku. U bašti dolazi do pojave korova kojeg moramo suzbijati, a voćnjaci su podložni bolestima pri čemu moramo voditi računa o zaštiti. U maju se takođe vrši sjetva i nastavlja obrada zemljišta.
Radovi u bašti
U maju je veoma važno suzbiti korov koji je nastao, zbog boljeg roda i iskorištavanja vode iz zemljišta. Korovi su biljke koje se ne gaje u baštama. Kada su prisutni u njivama, zasadima i baštama uzimaju biljkama hranljive materije i vodu, a često i zasjenjuju povrće što dovodi do slabijih prinosa i lošeg kvaliteta plodova. Suzbijanje korova se vrši na nekoliko načina kao što su plijevljenje, okopavanje i malčiranje. Plijevljenje je način kojim se korovi uklanjaju čupanjem iz zemlje sa korijenom i iznose se iz bašte. Ovaj način je veoma efikasan, jer korov potpuno nestaje iz bašte, nema mogućnost obnavljanja, kao kod okopavanja gdje korijen ostaje u zemlji. Okopavanje je način koji predstavlja privremeno uklanjanje korova iz bašte, a vrši se ručno motikama i drugim poljoprivrednim alatom. Malčiranje je način pokrivanja međurednog prostora plastičnom folijom ili papirom. Korov na ovaj način uopšte ne raste ili raste manje, jer mu nedostaje svjetlost. Nekoliko slojeva kartona ili novina, onemogućava klijanje korova, jer sunčeva svjetlost ne dolazi do njih, dok se gajena biljka raste bez smetnji.Ovaj način ima prednost, jer zadržava vodu koja ne može da ispari.
Maj je i mjesec kada se javljaju neke bolesti kao što je plamenjača, zbog čega moramo početi tretiranje. Takodje u maju možemo i brati plodove od nekih vrsta povrća kao što su salata, spanać i kelj, a počinje i vađenje šargarepe i mladog krompira. Maj je takođe i mjesec nastavka sjetve, preporučuje se da se vodi evidencija kada se šta posadilo, kada je niklo i o vremenu berbe. Cilj evidencije jeste da se sazrijevanje rasporedi kako bi plodove imali konstantno, bez prekida. Sadnja krompira počinje kada se zemljište na dubini od 10cm zagrije na oko 5°C. Sade se krtole mase 50-60-70g, na razmaku od 25-35cm, 50-60 cm između redova i na 6-10cm dubine. Izbor zdravog krompira je od najvećeg značaja za proizvodnju. Sjeme treba nabavljati od pouzdanih proizvođača koji su registrovani za ovu djelatnost. Preporučuje se da se krtole ne sijeku, a ako se sijeku treba voditi računa da se sijeku uzdužno sa jednakim brojem klica i da mjesto presjeka zaraste prije sadnje. Nagrtanje kompira je takođe veoma važno, jer kako biljka raste, raste i stabljika koju posle nekog vremena treba nagrnuti sa novim kompostom. Ovo je posebno važno za krompir koji je posađen u zemlji, tako što se motikom nanese više zemlje na stabljike, tako će se postići bolje formiranje krtola, a one koje su blizu površine neće pozelenjeti.
S obzirom da se u maju nastavlja sadnja, veoma je važno da iskoristimo tople dane i pripremimo zemljište za biljke koje ćemo saditi. Ako je temperatura zemljišta stalno iznad 21°C, idealno je vrijeme da posadimo paradajz i papriku koji zahtijevaju toplotu. Treba obratiti pažnju na bolesti i štetočine, zaraženi listovi se odstranjuju a zaštitu vršimo organskim pesticidima. Na otvorenom polju tokom maja mjeseca povrće se okopava i prihranjuje, a korov se plijevi. Ako je toplo vrijeme povrće se mora više zalivati ujutro i uveče. Ako se u plasteniku nalaze kulture koje se gaje iz rasada, maj je pravo vrijeme za njihovo presađivanje u bašti, zato što je većina biljaka prošla tu fazu.
Maj je mjesec kada se kod krompira javlja bolest plamenjača krompira (Phytophthora infestans). Ona spada u najrasprostranjenije i najštetnije bolesti krompira u našoj zemlji. Često se javlja u velikim razmjerama, kada izaziva najveće štete, pri čemu smanjuje prinos i pogoršava kvalitet krtole. Prvi simptomi se javljaju na lišću krajem maja i početkom juna. Na zaraženom lišću nastaju vodenaste pjege, tamno zelene boje. Bolest zahvata i krtole, na kojim se stvaraju krupne pjege tamne boje i nepravilnog oblika. Još veći simptomi se javljaju na unutrašnjim tkivima zaraženih krtola, a površinski dio postaje rđasto-mrke boje. Maj je mjesec kada se i pradajz mora sačuvati od bolesti. Veoma je teško sačuvati zdrav paradajz na otvorenom polju i u plasteniku u periodu od maja do septembra. Bolesti mogu nanijeti velike štete, pri čemu se vrši prskanje paradajza.
Crna pjegavost paradajza ( Alternaria solanii) je bolest koja napada sve nadzemne djelove od početka vegetacije. Prvi simptomi se javljaju na donjim, najstarijim listovima, a napada i plodove pri čemu su plodovi lošeg kvaliteta. Širenje zaraze počinje krajem maja i početkom juna, a veće širenje se očekuje na temperaturama većim od 22°C. Zaštita se obavlja korišćenjem zdravog sjemena paradajza ili rasada, pravilnim plodoredom , dezinfekcijom zemljišta u lejama navodnjavanjem i uništavanjem zaraženih ostataka biljaka.
Radovi u voćnjaku
Mjesec maj je za voćke posebno opasan zbog bolesti koje se javljaju, naročito ako je padala kiša , a temperature su visoke pri čemu se javlja Monilia laxa(sušenje grančica). Prilikom izbora preparata, trebamo izabrati preparat koji je registrovan za suzbijanje određene bolesti, koji je efikasan i predstavlja najmanju opasnost za zdravlje ljudi i okolinu. Kada se završi oprašivanje, cvjetanje i tametanje voća, vrši se prorjeđivanje plodova da bi se dobili veliki prinosi dobrog kvaliteta. Kvalitetni plodovi će se dobiti ukoliko se dobro obavila zimska rezidba i ako je redovno navodnjavanje i prihranjivanje.
Problem svakog proizvođača, je taj što sa prvim porastom temperature treba odrediti koliko je voćkama potrebno vode. U područjima gdje godišnja količina padavina ne prelazi preko 600mm tokom vegetacionog perioda voćaka, stabla nemaju dovoljno vode. U takvim uslovima na voćkama se javljaju simptomi deficita vlage, koji se ispoljavaju u vidu slabijeg cvjetanja, zametanja plodova, manje lisne mase i slabijeg porasta voćke. Iz tog razloga voćkama treba obezbijediti lako pristupačnu vodu tokom cijelog perioda vegetacije. Kako bi se izbjegle ove posledice, navodnjavanje treba uvesti kao obaveznu agrotehničku mjeru, jer suše u ljetnjem periodu ostavljaju posledice na prinos i na kvalitet plodova.
Kada navodnjavati?
Prvo navodnjavanje se obavlja 10 dana posle cvjetanja, ako je proljeće sušno, a zima bila slaba sa padavinama. Drugo navodnjavanje se obavlja početkom jula, kada najviše rastu vegetativni organi i kada se formiraju cvjetni pupoljci za narednu godinu. Treće navodnjavanje se obavlja početkom avgusta i u toku septembra, što je značajno za porast plodova koji se beru u tom periodu. Četvrto navodnjavanje se obavlja kod sorti jabuke i kruške za zimsku potrošnju, 25-30 dana prije berbe, kako se plodovi ne bi kvarili zbog velike vode u njima.
Usled velikih prinosa, voćke zahtijevaju pravovremeno i konstantno prihranjivanje odgovarajućim đubrivima. Klasična đubriva imaju vodeću ulogu u osnovnoj prihrani, ali dopunsko prihranjivanje predstavlja važan faktor za pravilan rast biljke i razvoj ploda. Prihranjivanjem voćaka zadovoljiće se zahtjevi voćaka u svakoj feno fazi. Prihranjivanje treba obaviti u odnosu na trenutni razvoj voćke i njihovim potrebama. Folijarna prihrana se uvijek vrši tokom tretiranja. Azot je veoma značajan za voćke i utiče na njen kompletan razvoj. Deficit azota dovodi do smanjenja prirasta mladara, slabije je cvjetanje, zametanje je smanjeno i voćka ima sitnije lišće, a takođe dolazi i do opadanja zametnutih plodova. Azot se dodaje podijeljeno, ukupnu količinu treba podijeliti na četiri dodavanja. Jednu četvrtinu azota se dodaje tokom jesenje obrade, nakon berbe kako bi se poboljšao razvoj korijena. Drugu četvrtinu dodajemo u proljeće, četiri nedelje prije cvjetanja. Treća četvrtina se dodaje odmah posle opadanja cvjetova, a poslednju četvrtinu dodajemo polovinom maja.
Maj je mjesec kada postoji velika opasnost ob napada bolesti koje mogu nanijeti velike štete, pri čemu se vrši tretiranje za njihovo suzbijanje.
Pepelnica jabuke (Podosphaera leucotricha) je najčešća bolest jabuke koja svim proizvođačima zadaje dosta problema. Ova bolest napada cvijet, mladare, list i plodove jabuke. Ona se razvija na svim zelenim djelovima, pri čemu stvara bijelo-sivu brašnastu navlaku. Na pojavu ove bolesti utiču blage zime, toplo i suvo vrijeme u proljeće i osjetljive sorte. Najčešći simptomi su bijeli mladari, koji se razvijaju iz zaraženih pupoljaka, pri čemu se lišće uvija i suši. Oboljelo mlado lišće, gubi zelenu boju i uvija se. Ova bolest prezimljava u mladarima i pupoljcima, pošto se cvjetni pupoljci prvi otvaraju najprije napada njih, a lišće nekoliko dana posle otvaranja. Preventivna mjera je uklanjanje i uništavanje bijelih mladara pri rezidbi, a redovi treba da su okrenuti u pravcu duvanja vjetrova koji su dominantni.
Sušenje rodnih grančica (Monilia laxa) je najpoznatija bolest koštičavih voćnih vrsta. Ovoj bolesti pogoduju visoka vlažnost i hladnije vrijeme u fazi cvjetanja, kakvo smo imali u aprilu mjesecu. Ova bolest je veoma opasna i ako se voćke ne zaštite na vrijeme, rod se može smanjiti i za 50%. Najveće štete su na šljivi, kajsiji i višnji, a javlja se i kod breskve, dunje i manje na jabuci u krušci. Izaziva sušenje cvjetova i grančica što će dovesti do velikog smanjenja prinosa u godini kada se pojavila, ali i kasnije ako se ne obavi suzbijanje bolesti. Prvi simptomi se javljaju na cvjetovima koji dobijaju mrku boju, suše se a zatim i otpadaju. Iz cvijeta parazit prodire u mladare i grančice koji su prstenasto zahvaćeni, a potom se suše. Na voćkama koje su slabe vitalnosti može doći do stvaranja višegodišnjeg raka rana. Ova bolest može zahvatiti i plod u toku transporta, zrenja i čuvanja, prvi simptomi su pojava mrke pjege na pokožici ploda a kasnije se širi po cijelom plodu, pri čemu plod počne da truli i smežura se. Ovakvi plodovi ostaju na drveći preko zime, i predstavljaju izvor zaraze za sledeću sezonu pa se zbog toga moraju ukloniti i iznijeti iz voćnjaka. Takođe se i zaražene grane i grančice moraju ukloniti.
U novim zasadima potrebno je ukloniti i mladare koji su nepotrebni. Prednost ručnog prorjeđivanja jeste što ne postoji rizik da će se previše prorijediti, a oštećeni i slabije razvijeni plodovi se uklanjaju. Kod proizvodnje breskve, ručno prorjeđivanje je najviše prisutno. U maju još traje obrada zemljišta, posebno za proizvođače koji imaju veće zasade. Maj je takođe i mjesec kalemljenja, koje se najviše obavlja očenjem (okulacija). Za većinu proizvođača maj je omiljen mjesec, iz razloga što počinje prva berba jagode, trešnje i višnje.
Maj je mjesec kada se obavlja prva berba jagode, a smatra se jednom od najosjetljivih voćnih vrsta moramo voditi o načinu berbe i njenom čuvanju. Berba jagode se izvodi pomoću makaza, bere se sa peteljkom, sem ako plodovi nisu namijenjeni za preradu. Berba se izvodi kada su plodovi u punoj zrelosti, ne treba brati zelene plodove jagode jer ona nema mogućnost naknadnog dozrijevanja. Plodove jagode koji će se čuvati treba brati dok su čvršći, za razliku od onih koji se beru za brzu prodaju i potrošnju. U ubranim plodovima proces disanja je intezivniji i oni brzo prezrijevaju, zbog čega ih treba što prije smjestiti u optimalnim uslovima za čuvanje. Jagoda se najbolje čuva na temperaturi od 0°C, i relativnoj vlažnosti od 90% ali ne duže od 5 dana. Nakon iskladištenja temperaturu treba postepeno povećati, da ne bi došlo do kondenzacije vode i pojave gljivičnih oboljenja.
Maj je mjesec kada očekujemo lijepo i sunčano vrijeme, ipak postoji opsatnost od nepovoljnih vremenskih uslova koji nas mogu iznenaditi.
Obilne padavine su dobre u pogledu zadovoljavanja zemljišta vlagom, ali jaka i obilna kiša u vrijeme cvjetanja je veoma loša za razvoj plodova, zbog čega može doći do značajnog smanjenja prinosa. Smjena kiše i sunca negativno utiče na voće, jer visoka vlažnost vazduha izaziva truljenje i pojavu gljivičnih oboljenja.
Proljećni mrazevi su takođe opasni za voćke, posebno u vrijeme cvjetanja. Od mraza mogu stradati otvoreni cvjetovi, neotvoreni cvjetovi i zametnuti plodovi. Kasni proljećni mrazevi mogu drastično da smanje prinos. Pri temperaturi od -1°C do +2°C, ugroženi su zametnuti plodovi, na temperaturi od -2°C otvoreni cvjetovi, a temperature od -5°C do -8°C dovode do izmrzavanja neotvorenih cvjetova. Cvjetni pupoljci su najosjetljiviji organi prema mrazu, i često mogu potpuno izmrznuti naročito kod kajsije, šljive i breskve.
Vjetar je pojava koja može različito uticati na uspijevanje voćaka, u zavisnosti od njegove jačine, pravca i učestalosti. Nepovoljno dejstvo vjetra ogleda se u tome što djeluje na isušivanje zemljišta i vazduha, isušuje žig tučka i ometa oprašivanje, sprečava rad pčela i sprečava oplođenje, a sve ovo dovodi do manje rodnosti i smanjenja prinosa. Vjetar pojačava i transpiraciju, pri čemu još više otežava posledice od suše. Pojavom vjetova jačeg intenziteta, može doći do lomljenja pojedinih grana pa i izvaljivanje čitavog stabla, naročito ako su voćke kalemljene na vegetativne podloge koje se slabo ukorjenjavaju. Pored negativnog, vjetar ima i pozitivno dejstvo. Pomaže pri oplodnji, jer prenosi polen. Sprečava da vazduh postane veoma vlažan, jer to nepovoljno djeluje na razvoj parazitnih gljivica, koje dovode do raznih oboljenja. Vjetrovi koji imaju umjeren intenzitet, mogu smanjiti opasnost od proljećnih mrazeva. Iako vjerat ima povoljna dejstva na gajenje voćaka, njegovo dejstvo je ipak često nepovoljno.
Visoke temperature naročito tokom ljetnjih mjeseci dovode do pojave suše. Od ukupne količine vode, voćke zadržavaju u svojim tkivima i ćelijama samo 0.3%, dok ostatak gube transpiracijom. Pojava suše u voćnjaku ugrožava rast plodova. Tokom suše mladari i korijen slabije rastu. Listovi počinju da venu, a pri jačoj suši izvlači vodu iz plodova i grančica. Mlađi listovi izvlače vodu iz starijih listova i manje se obrazuju cvjetni pupoljci. Dolazi do masovnog otpadanja listova, a ako se neki plodovi zadrže sitniji su i lošeg kvaliteta. U plodovima je manja količina hranljivih materija, i veće su opasnosti od mrazeva.
Pripremio: Vojislav Popović
