Proplis predstavlja direktan pčelinji proizvod pored voska, meda, polena, apitoksina, matične mliječi. Propolis je ljepljiva smolasta supstanca koja je nastala sakuljanjem smolastih materija iz prirode od različitih vrsta biljaka. Naziv propolis potiče od grčkih riječi pro što znači poslije i polis što znači grad, što znači pred gradom, odnosno pred pčelinjom kućom, gradom tj. košnicom. Iz ovog izvlačimo zaključak i o samoj namjeni propolisa a to je zaštitna uloga. Naime propolis onemogućava ulazak nepoželjnim gostima bilo da su na mikro ili makro nivou obzirom da služi za obljepljivanje košnice i zatvaranje pukotina košnice, sljepljivanje košničnih nastavaka, okvira košnice i kao dezificijens zahvaljujući njegovom antimikrobnom djelovanju širokog spektra dejstva.
O djelotvornosti propolisa su znali ljudi odvajkada, o prolisu njegovoj djelotvornosti je pisao i Aristotel, a u Egiptu su ga koristili kao polaznu supstancu za balsamovanje i mumificiranje tijala faraona. Za vrijeme ratova su ga vojnici koristili kao prirodni lijek za zarastanje rana. I danas kao i prije ljudi koristie ovi ljekovitu supstancu.
U ovom članku ćemo govoriti o koristima propolisa kao i za pčele tako i za ljude, kako bi se upoznali sa ovom ljekovitom supstancom, ovo se posebno odnosi na pčelare amatere, i početnike kojima ponekad propolis zasmeta prilikom odvajanja nastvaka zbog njegovog ljepljivog svojstva, a o ubiranju i čuvanju propolisa nešto više u nekom od narednih članaka.
Propolis je smolasta ljepljiva materija koja služi za održavanje i higijene i mikroklimata košnice koja predstavlja smješu različitih biljnih izlučevina uz naglasak na smolastim materijama. Pošto pčele idu na različitu pašu i na različite lokalitete hemijski sastav i organoleptička svojstva variraju ali osnovni satav propolisa ostaje uvijek isti. Tako da variranje u sastavu propolisa imamo od lokaliteta do lokaliteta, kao i od sezone. Kada je u pitanju vegetacija koja predstavlja izvor za spravljanje propolisa dominiraju breza, topola, jasen, jova, vrba , jela, bor i tako dalje.
Med, polen i propolis u tegli
Osobine propolisa:
Propolis je tamno žute boje, ali može da bude smeđ, zelenkast, crven, crn, bjelkast, tamno-smeđi a boja zavisi od sezone i biljnog izvora.
Miris– propolisa varira od sezone kao i od aktuelne paše i zastupljenosti biljnih vrsta datog lokaliteta.
Konzistencija– Propolis se u zavisnosti od temperature može naći u čvrstom stanju ili u ljepljivo viskoznom stanju. Ako je temperatura niža prevashodno se propolis ne može sakupljati jer same žlijezde koje luče smolaste materije nijesu u stanju da ih luče, drugo sakupljeni propolis je po hladnom vremenu lomljiv i tvrd i može se smatrati jednom krhkom tvorevinom. Ako je temperatura viša pčela je u mogućnosti da sakuplja propolis jer su i same žlijezde biljaka podstaknute na lučenje smolastih supstanci, tako da ga pčele obično sakupljaju u periodu od kasnih jutarnjih časova pa sve do kasno popodne, dok je najveća sunčeva aktivnost, pa je i sam propolis najmekši.
Tačka topljenja– Propolis nema specifičnu tačku topljenja ali se najčešće topi na temperaturi od 80-105°C, a razvlačenje propolisa u niti počinje već sa oko 21°C.
Specifična težina propolisa 1,112, 1,136.
Rastvorljivost– Propolis se rastvara bolje u toploj nego u hlanpoj vodi, u toploj vodi je procenat rastvorljovosti propolisa 7-10%. Rastvorljivost propolisa je najbolja u etil alkoholu i ta rastvorljivost se kreće od 50-75%. Nešto slabija rastvorljivost je u etru zagrijanom na 123°C i to u procentu od 66 %, dok je rastvorljivost manja u acetonu, svega 20-40%.
Satav propolisa :
- 55% smole i balzama
- 7,5-35% voska
- 10% eteričnih ulja ulja
- 5% polena
- 5% masnih kiselina
- 4,4% raznih nečistoća
Hemijski sastav proplisa još niko do sada nije precizno ispitao, zna se da u njegovoj strukturi učestvuje preko više od 200 različitih sastojaka. Od detektovanih supstanci u sebi sadrži 22 minerala i 7 vitamina od kojih prevashodno dominiraju vitamini B kompleksa kao i vezani C vitamin .
Pored ovih supstanci propolis sadrži i razne vrste flavona, flavonida, fenola, ketoni, terpentin, ketoni, aromatični ugljovodonici, i ugljeno hidrati koji doprinose farmakološkom djelovanju propolisa.
Koristi propolisa za pčele
Propolis ima dominantu ulogu u održavanju higijene košnice i uspostavljanje optimalne mikroklime u košnici i kao učvršćivač.
Propolis kao dezificijens je sredstvo koje ima široki spektar djelovanja na gram negativne i gram pozitivne patogene bakterije. Pčele premazivanjem saća, a naročito matičnjaka vrše finalnu dezinfekciju i poliranje saća sa ciljem pripremanja sterilne sredine za polaganje jaja i na taj način stvarući uslove za razvoj zdravog društva. Zbog različitih prirodnih hemijskih supstanci propolis predstavlja najsterilniju prirodnu sredinu, tako da čak izazivač Američke kuge legla pokazuje intolerantnost prema propolisu.
Propolis naročito krajem jeseni pčele koriste da zatvore otvore leta na košnici, na taj one postižu dvostruki efekat, naime onemogućavaju da druge pčele u većem broju ulaze u košnicu, a i takođe sprečavaju odavanje toplote iz košnice.
Pčele propolisom učvršćuju okvire, što je jako pozitivno pri seljenju košnica, takođe zatvaraju pukotine i rupice na košnici.
Propolisom pčele mumificiraju leševe nekih štetočina koje nijesu u stanju da izbace iz košnice. Tako da recimo miš ako uđe u košnicu i ugine, pčele ga oblijepe propolisom i njime mumificiraju na taj način sprečavajući procese raspadanja, što igra dominantnu ulogiu u sprečavanju pojave i širenja bolesti i infekcija.
Propolisom pčele obljepljuju i spoljašnje zidove košnice, u tom slučaju propolis im služi kao vid zaštite od mrava jer u tom slučaju propolis predstavlja klizavu površinu po kojoj mravi ne mogu da se kreću, a i hemijske supstance koje su prisutne u propolisu maskiraju signale koje mravi i drugi insekti i štetočine emituju tako da se smanjije ili sprječava njihova invazija.
Propolis ima ulogu u procesu obezbjeđivanja mikroklimata, jer obezbjeđuje optimalnu vlažnost jer lijepljenjem suvišnih otvora sprječava isušivanje košnice, kao i pretjerano kvašenje košnice od raznih padavina. Zatvaranjem leta onemogućava odavanje većih količina toplote.
Svakako propolis utiče na sastav i kvalitet vazduha u košnici zahvaljujući brojnim eteričnim uljima kojima je bogat na tako malom prostoru izaziva antimikrobni efekat a samim tim omogućava mnogo bolji kvalitet vazduha za disanje pčela u košnici, nešto kao vid inhalatora.
Farmakoloski znacaj propolisa
Propolis kao i druge proizvode od pčela su ljudi koristili odvajkada ali nijedno od tih proizvoda pored meda nije imalo veću upotrebnu vrijednost kao propolis (ako izuzmemo u posljednje vrijeme napore faramaceutske industrije za proučavanjem i primjenom apitoksina).
Na osnovu dosadašnjih istraživanja dijagnostikovane supstance koje imaju farmakološko farmakognostički efekat su različite vrste: flavonida, fenola i aromatskim materija, koje se kao aktivni sastojci oslobađaju u različitim rastvaračima a najčešći rastvarači su na bazi alkohola.
Najznačajniji flavonidi koji ispoljavaju pozitivan medicinsko farmakološki učinak su: galangin, kapmferol, pinocimberin,kvercentin, pinostrombin, pinobanksin. Tako da se može obuhvatiti širok spektar nekih patoloških stanja gdje propolis može poslužiti kao pomoćno sredstvo(ne i jedino).Propolis djeluje kao antibiotik, antimikotik, antivirotik, djeluje na jačanje zida krvnih sudova, kao blagi lokalni anestetik, djeluje kao neuroprotektiv, antioksidans, antihipertenziv. Posebni učinak se ističe u stomatološkoj sferi poput jačanja desni, sprečavanja paradentoze, sprečava afte.Dobrim se pokazao pri liječenju zapaljenja grla izazvanim Staphylococus aureus, a takođe pri liječenju Candidae albicans, a takođe podstiče epitelizaciju kože.
Propolis se može primjenjivati u obliku: alkoholnih rastvora, bezalkoholnih rastvora, uljanih kapi, mastima, kremama, tabletama, kapsulama.
Proizvodi od propolisa se mogu primjenjivati kao čist propolis ili u kombinaciji sa ljekovitim biljem ili nekim drugim sastojcima, poput mješavine sa medom, voskom, polenom i matičnom mliječju. U potrazi za savršenim prirodnim lijekom i prirodnom supstancom su ljudi ,,ponovo“ pronašli propolis koji zaokuplja njihovu pažnju te mu posvećuju sve više istraživanja i nadamo se da farmacija u tom dijelu neće zakazati. Danas tako zahvaljujući njegovom ponovnom “rođenju” stvara se široka paleta proizvoda od medikamenata, zvaničnih stomatoloških preparata, pa do krema, losiona, šampona i maski za lice. Pored meda propolis je najkomercijalizovaniji pčelinji proizvod, a zašto i ne bi ako je jedini antibiotik na koji ne postoji rezistentnost, od koga gotovo da ne postoje nus pojave, ako u jednoj supstanci imamo zduženo djelovanje kao antibiotika, antivirotika, antifungicida, imunostimulatora, anestetika i da kažemo prirodnog citostatika, iz ovog možemo izvesti zaključak da je jedan od ljekova košnice ,,apoteke u malom“ upravo propolis.
Autor: M.Đ.
