Prekomjerno korišćenje antibiotika u svrhu liječenja domaćih životinja tokom 20. vijeka uticalo je na to da se mnoge patogene bakterije „naviknu” na te iste antibiotike, pa stvorivši rezistentnost počinju da utiču ne samo na zdravlje životinja već i ljudi. Sada imamo paletu antibiotika na tržištu koji na neke sojeve bakterija nemaju ni približan uticaj kakav su imale u drugoj polovini 20. vijeka. I prijetnja je ozbiljnija nego ikada, a naučnici rezistentnost bakterija ubrajaju među neke od najtežih posledica sa kojima se već i danas susreće čovječanstvo.
Antibiotska paleta ljekova – korisna ili štetna komponenta u stočarstvu?
Nema sumnje da je otkriće antibiotika značajno doprinijelo i pomoglo permanentnom održanju produktivnost visokoproduktivnih, a ujedno i osjetljivih rasa domaćih životinja. Bez njih, pitanje je koliko bi uopšte bilo isplativo gajiti domaće visokoproduktivne sojeve i rase. Ovo treba staviti na jednu a prekomjerno korišćenje, nestručno prepisivanje, prevelike doze koje se daju životinjama i naravno neregulisano tržište ljekova na drugu stranu priče, da bi se u konačnici desila – rezistentnost.
Rezistentnost bakterija – prijetnja stočnom fondu i ljudskoj populaciji
Jedna važna osobina mnogih patogenih bakterija koje se nalaze u neposrednoj blizini ali i u samoj farmi, jeste lako sticanje rezistentnosti (otpornosti) prema mnogim tvarima. Ovdje se ne radi samo o antibiotskim već i o dezinfekcionim, dezinsekcionim i nekim drugim supstancama koje se svakodnevno upotrebljavaju u njezi životinja (o čemu ovdje neće biti riječi).
Antibiotska rezistentnost (AMR) jedna je od najozboljnijih negativnih pojava u stočarstvu. Očituje se kao nemogućnost standardnih doza antibiotika da suzbiju infekciju stvorenu od strane nekih patogenih sojeva bakterija. To rezultira nekim od sledećih ili sva četiri scenarija:
- Komlikovano,
- Dugotrajno,
- Skupo, a ponekad i
- Nemoguće liječenje životinja.
Da stvar bude gora, svaki novi antibiotik koji se pojavi na tržištu biva propraćen izvještajima o pojavi otpornosti bakterija na njega tj. njegovoj nedjelotvornosti.
Velika gustina naseljenosti često je ta koja doprinosi nastanku bolesti
Stanje sa rezistencijom u ovom trenutku – šta kažu studije
Brojne su studije izvršene kako bi se identifikovali sojevi rezistentnih baketrija koji farmerima zadaju najveće poteškoće. Ono što je zajednično većini tih studija jeste da je slika prilično pesimistična, a svaka od njih navodi jedan od glavnih faktora – prekomjernu upotrebu i neterapeutsku upotrebu u konvencionalnoj proizvodnji.
Jedno istraživanje na nekoliko stotina uzoraka oboljelih životinja zapaža sledeće:
-
Kod preživara (krave, koze i ovce) dominira rezistentni soj Escherichia coli (sa udjelom od 1/5 svih slučajeva), a potom i Staphylococcus aureus (nešto manje od 1/5). AST odnosno testiranje osjetljivosti na antibiotike ukazuje na otpornost E. coli na penicilin, streptomicin i neomicin (velikih 77-93%). Pokazano je da je i S. aureus u potpunosti otporan na neomicin, a nešto manje na streptomicin i ampicilin.
-
Sa druge strane imamo nepreživare (tačnije svinje i živinu) kod kojih je najrezistentija E. Coli sa svojih 36% i Staphylococcus spp. – 28%. Kod ovih vrsta imamo još veći stepen rezistencije koji ide i do 100%. Tako E. Coli ima nevjerovatnih 95-100% otpornost na amoksicilin, eritromicin, tetraciklin i neomicin, a Staphylococcus spp. takođe visokih 80-100% na streptomicin, sulfametoksazol, tetraciklin i gentamicin.
Iako su izolati pokazali izuzetno visok nivo rezistencije i kod preživara i kod nepreživara, uočljivo je nešto veća rezistencija kod, prije svega, živine a sada sve više i kod svinja.
U cilju smanjenja AMR-a EU je zabranila upotrebu amntimokrobnih promotora rasta (AGP) kod životinja, što nije slučaj sa npr. SAD-om.
Koje su alternative antibioticima?
Ima ih dosta, pri čemu se konstantno dolazi do novih otkrića. Bitno je naglasiti da nema čarobnog štapića u vidu jednog lijeka koji može da riješi sve probleme. Najčešće se radi o „koktelu” agenasa (bilo sintetičkih ili prirodnih, a sve češće i jednih i drugih) koji će, svaki na svoj način, doprinijeti krajnjem cilju proizvođača. Zbog toga su važne strategije upravljanja a prije svega menadžment ljekovima, pravilna ishrana i optimalni uslovi držanja, pravovremeno reagovanje i praćenje trendova (u ishrani, smještaju, novim ljekovima).
Vakcine
Vakcine predstavljaju moćno sredstvo ne samo u suzbijanju zaraznih i infektivnih bolesti, takođe u prevenciji, nego i u iskorjenjivanju mnogih ozbiljnih bolesti koje su nekada desetkovale i životinje i ljude. Čini se da je rezistencija bakterija na vakcine nemoguća, barem za većinu uzročnika, a multivalentne vakcine koje se najviše proučavaju u ove svrhe obećavaju. One bi mogle postati neodvojiva komponenta dobrobiti i zdravlja životinja, pomažu u sprečavanje infekcije, smanjuju potrebu liječenja antibioticima, ublažavaju uticaj rezistencije na antibiotike…
Mnogobrojne su prednosti vakcina a njihovo djelovanje koje se karakteriše izazivanjem organizma-domaćina na prirodno (biološko) povećanje odbrambene sposobnosti organizma od najrazličitijih patogena, mnogo je benignije i za ekosistem i za potrošače od primjene antibiotika.
Napredne rekombinantne vakcine zasigurno su budućnost u rešavanju zaraznih bolesti koje se javljaju u stadima mliječnih životinja.
Biljna jedinjenja
Fitojedinjenja ili jedinjenja biljaka još su jedan u nizu komponenata-alternativa antibioticima. Sa svojim snažnim antimikrobnim, antizapaljenskim i antioksidativnim svojstvima, neke su biljke odnosno njihove komponente moćna prirodna zamjena ili dopuna antibioticima.
Ima dosta primjera izuzetno efikasnih antimikrobnih supstanci biljaka: terpinen-4-ol iz eteričnog ulja čajevca, potom diferuloilmetan – izolovan iz kurkume – samo su neki od hiljade još neistraženih a potencijalno možda presudnih jedinjenja u sprečavanju bolesti povezane sa AMR-om.
Jedinjenja izolovana iz kurkume imaju jako antibiotsko dejstvo
Probiotici, prebiotici a zajedno – SIMBIOTICI
Probiotici sami ili u kombinaciji sa prebioticima kada daju simbiotike, moćna su i još uvijek nedovoljno istražena alternativa antibioticima. Radi se o živim bakterijama i to najčešće LAB (bakterije mlječne kiseline), ponekad kvasima i još nekim organizmima sa svojim dvojakim djelovanje:
-
Održavaju i podržavaju mikrobnu ravnotežu crijevne flore domaćina (koja je izuzetno važna tačnije presudna za imunitet) i
-
Djeluju kao imunostimulansi (na prirodan način vrše supresiju nad patogenenima, a potiču imuni sistem na još aktivniju borbu protiv istih).
Lactobsaccilus casei (koja prirapa LAB-u) pokazuje jako inhibitorno dejsto protiv MDR soja Shigella, a takođe snažno i protiv E. coli.
Prebiotici kao nesvarljive komponente najčešće biljaka takođe pokazuju snažno antagonističko djelovanje protiv MDR sojeva (sojevi otporni na antibiotike). Čini se da ipak djeluju na posredan način, predstavlajući izvor hrane za tzv. dobre bakterije i pojačavajući njihovu konkurentu prednost naspram tzv. loših.
Veliki broj ispitanih sojeva sa dokazanim djelovanjem pretočen je u brojne dodatke koji se mogu naći na tržištima, ili kao pojedinačni probiotik/probiotoci ili kao mješavina sa prebioticima. Sve u svemu prednost je velika ali cijena preparata sa druge strane diktira proizvođaču da savjesno i stručno primjenjuje iste, inače može doći do negativnog bilansa proizvodnje koja će smanjiti ekonomske rezultate.
Enzimi
Ovdje se radi o produktima bakterija (većinom) koji su izolovani a potom i masovno, možda i najviše, u praksi korišćeni agensi u ovoj grupi (izuzimajući vakcine). Njihov broj je povelik, a neke od enzima sigurno ćete i sami prepoznati:
- α-amilaza;
- β-amilaza;
- Celulaza;
- Hemicelulaza;
- Laktaza;
- Ksilanaza i
- Lipaza
Svrha dodavanja enzima jeste u što boljoj razgradnji materija koje su teško razgradive za životinju. Neki enzimi se dodaju mladim neki odraslim životinjama što prije svega zavisi od njihovog načina ishrane i od toga koju hranu konzumiraju.
Glikanaze i fitaze su najkorišćeniji enzimi.
Poznati učinak fitaze na dostupnost mineralnih materija (P, Ca), nadopunjuje se i povećanjem proizvedene količine mucina što se manifestuje boljom organizacijom crijevnog epitela i posledično poboljšanom crijevnom florom. β-manaza, enzim koji razgrađuje manane, osim svoje primarne funkcije ujedno i smanjuje broj somatskih ćelija kod krava.
U opticaju se nalaze i mnoge druge strategije upravljanja, koje su ili skupe ili za sada nedostupne tipa nanopartikula (NPs), antitijela kokošijeg žumaca, citokina, imunostimulanata, CRISPR-Cas-a, antimikrobnih peptida…
________________________________________________________________________________________________
Oprez na mjestu posebno za farmere, koji su u direktnom kontaktnu sa životinjama, imajući u vidu znatno lakši prenos i kolonizaciju patogena otpornih na antibiotike na njih same, te će neselektivnom upotrebom prije svega naštetiti sebi, zatim drugima i ekosistemu u cjelini. Antibiotike posmatrati kao krajnju mjeru liječenja a dok se isti koriste racionalno, razmišljati o strategijama prelaska na dugoročno upravljanje.
