Kalemljenje grančicom se obavlja u periodu mirovanja voćaka, a najpovoljniji je momenat kada se na podlozi vidno ispolje znaci buđenja vegetacije, dok plemka mora biti u stadijumu mirovanja. Plemka se uzima od matične biljke od opadanja lišća pa do kretanja vegetacije. Poželjno je da su plemke, odnosno kalem-grančice sa što više hranljivih materija zbog čega se uzimaju odmah posle opadanja lišća dok se hranljive materije nisu povukle u starije djelove biljke. Ukoliko se nisu uzele u ovom periodu, treba ih uzeti u proljeće neposredno prije početka vegetacije jer su se tada hranljive materije vratile iz starijih djelova voćke u mađe. U slučaju da se uzmu grančice na kojima je već počela vegetacija, kalemljenje neće biti uspješno. Grančice je najbolje uzimati sa perifernih djelova krošnje jer su one sa najviše hranljivih materija.
Kalem grančice uzete u jesen se čuvaju u hladnjačama na temperaturi od 0⁰ C u perforiranim polietilenskim kesama. Ukoliko ne postoje uslovi za čuvanje u hladnjačama, mogu se čuvati u podrumu ili nekoj drugoj prostoriji sa nižom temperaturom (najpovoljnija je od 0 do 3⁰ C) jer niska temperatura sprečava početak listanja kalem-grančice. Kalem-grančice uvezene u snopove od po 25 komada treba utrapiti do jedne trećine u pijesak ili piljevinu i povremeno zalivati. Iako je najpovoljnije vrijeme uzimanja kalem grančica u jesen, u praksi, pogotovo ukoliko se radi o kalemljenju manjeg broja biljaka, radi izbjegavanja troškova čuvanja, praktičnije je uzimati kalem-grančice u proljećnom periodu, neposredno prije kretanja vegetacije.
Prije kalemljenja potrebno je podloge i plemke pripremiti na odgovarajući način. Podloga se prikrati na visinu na kojoj će se obaviti kalemljenje, i sva razgranjenja sa nje treba ukloniti. Kalem-grančice se izrežu preko internodija na djelove dužine dva do tri pupoljka.
Načini kalemljenja su brojni. Kalemljenje prostim i engleskim spajanjem se u rasadničkoj proizvodnji najviše koriste, dok se u ekstenzivnoj poljoprivredi najviše primjenjuje kalemljenje u procjep.
Kalemljenje na procjep
Kalemljenje na procjep je najstariji način kalemljenja. Negativna strana ovog načina kalemljenja je u stvaranju veće rane kojoj treba dosta vremena da u potpunosti zaraste, naročito ukoliko se primi samo jedna kalem-grančica. Izvodi se tako što se podloga ravno zasiječe, a zatim se pomoću noža i čekića napravi procjep kroz sredinu podloge u kojem se sa strane umetnu dvije kalem-grančice (zarežu se prethodno sa obije strane dužine 2-3 cm), tako da se kora grančice preklopi sa korom podloge. Procjep se pravi tako što se oštra strana noža postavi na podlogu, a zatim se sa nekoliko udaraca čekića po tupoj strani noža napravi procjep. Kako bi se omogućilo postavljanje grančica neophodno je u sredini procjepa umetnuti odgovarajući predmet poput drvenog klina, šrafcigera i sl. Kalem se zatim dobro uveže i po potrebi premaže kalem voskom. S obzirom da je procenat primljenih grančica manji kod kalemljenja na debljoj podlozi, umjesto dvije mogu se staviti 4 kalem-grančice.
Kalemljenje pod koru
Ovaj način kalemljenja se, kao i prošli, dosta primjenjuje u prekalemljivanju voćaka (kada želimo da jednu sortu zamijenimo drugom), naročito kada su u pitanju deblja stabla. Kalemljenje može da se obavi na svim djelovima voćke, nezavisno od njihove debljine, a za razliku od prethodno navedenog načina kalemljenja, stvaranje rana prilikom obavljanja ove operacije je minimalno. Prekraćivanje podloge ili grane se obavlja makazama, ili testerom ukoliko su u pitanju deblje grane. Nakon što se rez malo zagladi kalem nožem, sa strane, počev od mjesta presjeka, se napravi vertikalni rez dužine 3-5 cm. Drugom stranom noža kora se malo odvoji od drveta, a zatim se tu polako uvuče kalem-grančica sa 2-3 pupoljka, na kojoj se prethodno napravi rez sa suprotne strane od najnižeg pupoljka.
Nakon ovoga kalem se uveže i premaže kalem voskom. Na debljim granama se može staviti i više kalem-grančica. Radi boljeg primanja, a takođe i radi boljeg odvajanja kore od drveta, kalemljenje pod koru treba izvesti u vrijeme početka vegetacije na podlozi. Kao što je u uvodnom dijelu navedeno, kalem-grančica treba da je u stadijumu mirovanja, jer ukoliko je počela sa vegetacijom kalemljenje neće biti uspješno.
Kalemljenje u isječak
U odnosu na prethodna dva načina kalemljenje, kalemljenje u isječak predstavlja možda i najbolji način kalemljenja koji omogućuju veliku dodirnu površinu podloge i plemke. Negativna strana ovog načina kalemljenja je u nešto težem pravljenju reza klinastog oblika (u obliku trougla) na podlozi, zbog čega se koristi specijalni nož. Isječak treba da je dužine dvije do četiri debljine plemke sa debljinom koja odgovara debljini plemke.
Isti takav klinasti rez treba napraviti na plemci na kojoj se nalaze 2-3 pupoljka. Nedovoljno dobar rez bilo na podlozi ili na plemci neće omogućiti adekvatno nalijeganje plemke na podlozi, zbog čega njegovoj izradi treba posvetiti posebnu pažnju.
Nakon spajanja, spojno mjesto treba vezati i po mogućnosti premazati kalem voskom. Na jednoj podlozi može se postaviti jedna , dvije ili više kalem grančica.
Postrano kalemljenje
Glavna karakteristika ovog tipa kalemljenja je da se podlozi pravi uzdužni rez koji zahvata tkivo kore i drveta, u koji se stavlja plemka tako da je njen položaj postran.
Kako bi se dobio odgovarajući rez kalemarski nož treba postaviti pod uglom od 30⁰. Potiskivanjem noža prema dolje dobija se prorez na podlozi čija je jedna strana za 1,5 puta duža od druge. Debljina plemke određuje dužinu ovog reza – duža strana reza treba da je približno tri do četiri debljine plemke. Radi lakšeg pravljenja reza, podlogu treba blago savijati prema suprotnoj strani od mjesta na kojem se rez izvodi. Plemka se pravi sa oblikom klina u donjem dijelu gdje je jedna stranica 1,5 veća od druge. Ovo se može izvesti sa dva kosa reza, tako što se na odgovarajući kosi rez (po mogućnosti što duži), pravi drugi kosi rez, koji se izvodi kada se plemka okrene za 240⁰ čime se dobijaju dva reza različite dužine. Ovim postupkom je dobijen klin sa jednom širom i dužom i jednom užom i kraćom stranom. Nakon toga se grančica priljubi uz podlogu tako da duža strana plemke bude okrenuta prema dužem rezu na podlozi, nakon čega se obavi vezivanje. Ovaj način kalemljenja se odlikuje takođe velikom dodirnom površinom između plemke i podloge što omogućava bolje primanje plemki. Slično kalemljenju u isječak, zahtijeva nešto veću stručnost prilikom pravljenja reza na podlozi i plemci.
Prosto spajanje
Kalemljenje prostim spajanjem je postupak koji se najviše primjenjuje u rasadničkoj proizvodnji, a izvodi se kada su podloga i plemka iste debljine. Radi veće dodirne površine i kasnijeg boljeg vezivanja na podlozi se napravi što kosiji rez – jednim potezom noža. Dužina reza treba da je tri do četiri puta veća od debljine podloge. Presjek je kod tanjih podloga duži, a kod debljih kraći. Na plemci kosi rez treba napraviti sa suprotne strane od pupoljka (što bliže njemu). Ovako pripremljene površine se spajaju vodeći računa da kora dođe na koru, a kambijum na kambijum. Vezuje se polietilenskom folijom, špagom ili specijalnom gumicom koja se koristi u kalemarstvu. Vosak nije potrebno nanositi.
Englesko spajanje
Kao i prosto spajanje, englesko spajanje se radi kada su podloga i plemka iste debljine. Englesko spajanje omogućava dobru dodirnu površinu između plemke i podloge sa većom čvrstinom spojnog mjesta. Osnova ovog načina kalemljenja je pravljenje jezička na površini kosog reza plemke i podloge.
Dužina kosog reza treba da je 1,5 do 2 prečnika podloge ili plemke – može biti duži, ali nikako ispod ovoga. Jezičak se pravi u srednjoj trećini kosog reza horizontalnim povlačenjem noža, debljine 1 do 2 mm u bazi, a dubine 1/3 dužine kosog reza. Jezičci se uvlače jedan u drugi čime se plemka učvršćuje uz podlogu. Kako bi se jezičci dobro uklopili, nije poželjno da je rez previše debeo, kao ni previše tanak, jer debeo jezičak nije elastičan, a suviše tanak se uvija čime otežava uklapanje podloge i plemke. Nakon spajanja, obavlja se vezivanje spojnog mjesta.
Postupci nakon kalemljenja
Kada mladari, izrasli iz plemke, dostignu dužinu od 10 do 15 cm, vrši se njihov odabir pri čemu se ostavlja najrazvijeniji od koga će se odnjegovati sadnica. Ukoliko se kod kalemljenja na procjep prime obije kalem-grančice, radi boljeg zarastanja rane, najbolje je da sa sa obije grančice ostavi po jedan mladar.
Radi zaštite od kasnih proljećnih mrazeva, u praksi se primjenjuje postavljanje najlonskih kesa preko kalem grančica. Ove najlonske kese služe i kao zaštita od insekata koji mogu da oštete tek pozelenjeli pupoljak i tako ga onesposobe za dalji rast. Najlonske kese se uklanjaju, obično oko prvog maja, ali samo po oblačnom i kišovitom vremenu. Vezivni materijal se obično uklanja u ovom periodu, a zavisno od vrste može i u nešto kasnijem periodu vegetacije. Radi zaštite od vjetra, mladar treba tokom njegovog rasta, češće vezivati uz kolac koji se pobode pored podloge.
Pripremio: dipl. ing. polj. Dušan Ivanović
