Blizu je vrijeme kada će mnoge njive i leje u baštama biti oslobođene usjeva koji su posijani jesenas ili rano u proljeće, ostavljajući parcele prazne. Kako bi se iskoristilo ovo slobodno zemljište, moguće je gajiti biljke iz postrne ili druge sjetve. Naravno, ljeti nije moguće zasaditi drugi usjev na svakoj slobodnoj parceli, jer je navodnjavanje osnovni preduslov za postrnu sjetvu. Dakle, postrna sjetva većine povrća je moguća samo na parcelama koje imaju mogućnost navodnjavanja. Kao drugi usjev, najčešće se sije boranija (Phaseolus vulgaris), poznata i kao mahune ili zeleni grah u nekim krajevima. Za ishranu se beru nezrele mahune dok su još sočne i meke, a zavisno od sorte, podneblja i tradicije, mogu se pripremati kao cjelovite mahune ili mlado zrno.
Boranija pripada porodici mahunarki, a potiče sa prostora Meksika i Južne Amerike. U Evropi se počela gajiti u 16. vijeku i vrlo brzo se raširila na cio kontinent zbog svog kvaliteta i lakog uzgoja. Veoma je korisna namirnica i dobar prirodan antioksidans, kao lijek za prevenciju raznih bolesti. Ovo povrće sadrži razne korisne sastojke kao što su: bjelančevine, biljna vlakna, omega 3 masne kiseline, arginin.
Vrste boranije
Boranija i pasulj pripadaju istoj botaničkoj vrsti u kojoj su, s obzirom na način korišćenja, stvorene sorte s kvalitetnom mahunom bez „konca„ i pergamentnog sloja, koje zovemo boranija, i sorte s kvalitetnim zrelim zrnom različitog oblika veličine i boje, koje zovemo pasulj. Ali, neke sorte boranije mogu da se ostave da sazru i da se pripremaju kao pasulj. Boranija se, prema visini biljke, dijeli na niske sorte (50-60 cm) i visoke sorte (i do tri m). Od niskih veoma su rasprostranjene „piker“, „galotin 50“, „favorit“, „harvester“, „nijagara“, „sprajt“ i domaće selekcije „panonka“, „sana“, „jasenica“. Za berbu najranije stiže „palanačka rana“, a od žutih poznata je „zlatna olovka“. Od visokih sorti najviše se gaji „puterka“ – krupnog, tamnomodrog sjemena čije mahune dostižu dužinu i petnaestak cm.
Za jesenju proizvodnju boranija (žute sorte) se sije krajem juna, tokom jula i na samom početku avgusta, ne kasnije, a za berbu dospijeva u septembru, oktobru i početkom novembra. Za gajenje na većim površinama uvijek se biraju niže sorte jer ih je lakše obrati mašinski, dok se visoke gaje uglavnom na manjim površinama uz kuću (treba im oslonac). Niske sorte imaju kraću vegetaciju oko 50 – 60 dana, dok se visoke mogu brati duže. Postoje i podjele prema boji i veličini mahune na žute, zelene i šarene. Visoke sorte boranije se uglavnom gaje uz kuću jer zahtijevaju poptporu. Zbog višeg rasta daju veći prinos po jednoj biljci. Međutim berba je komplikovanija jer se beru ručno. Bez obzira da li se gaje samo za kućne potrebe ili je dio namijenjen prodaji, preporučljivo je da se siju sukcesivno, svakih sedam dana. Između redova ostavlja se razmak od 60 cm, dok su kućice jedna od druge udaljene tridesetak cm. U svaku kućicu se ubacuje do pet sjemenki. Da bi se visoke sorte boranije mogle dobro razviti koriste se potpornjevi – najšešće su to pritke koje stoje samostalno ili se međusobno povezuju. Takođe može da se koristi špalir od stubova među kojima je zategnuta žica za koju se veže mreža. Nekada se za oslonac mogu koristiti i druge biljke, kao što su kukuruz ili suncokret.
Da bi boranija imala dobar rod treba da se gaji u plodoredu tako da na istu parcelu dođe posle tri-četiri godine. Dobro je da se prije nje gaje ratarske biljke ili od povrća krompir, krastavci i kupus, dok je ona dobar predusjev za većinu povrća.
Redukovana priprema zemljišta za sjetvu boranije
Кada se boranija gaji kao postrni usjev nema puno vremena za pripremu zemljišta. Za to i nema potrebe, i ona je redukovana. Posle pliće obrade unese se kompleksno mineralno đubrivo, nikako stajnjak, a količine zavise od predusjeva i kvaliteta zemljišta. Orjentir su količine koje ovo povrće iznese. Tako s 10 t prinosa boranija iznosi: 75 kg azota, 20 kg fosforoksida, i 70-90 kg kalijumovog oksida. Ova biljka je veliki
azotofiksator pa su joj potrebne niže doze azotnih đubriva. Кada se rasturi đubrivo obavi se fina predsjetvena obrada i sije. Razmak između redova ide od 50 do 65 cm, dok je unutar reda razmak među biljkama oko 7 cm. Ukoliko se siju bujne sorte boranije treba ostaviti veći razmak u redu. Da bi se postiglo ravnomjernije nicanje potrebno je posle sjetve zemljište povaljati. Ostale mjere su iste kao i u proljećnoj sjetvi, s tim da su boraniji u ovom roku sjetve potrebna i četiri-pet navodnjavanja. Voda je najpotrebnija za kompletan razvoj cvjetova i njihovu oplodnju, jer suvo vrijeme ometa ovaj prirodni proces. Boraniji smetaju korovi pa ih valja redovno uklanjati okopavanjem ili kultiviranjem. Prvo kultiviranje ili okopavanje uz prihranu КAN-om ili vodotopivim đubrivima kroz sistem za zalivanje obavlja se 15-20 dana po nicanju ili kada biljke dostignu visinu od 8-10 cm. Čim počne cvjetanje međuredna obrada zemljišta se obustavlja. Za postrnu sjetvu treba odabrati niske sorte, jer je njihova vegetacija kraća. Boranija raste brzo i prve mahune za branje stižu za 45-50 dana posle nicanja. Mahune treba da su krte, sočne i mesnate. Niske sorte boranije beru se mašinski kada je oko 75 procenata mahuna zrelo, što se najšeće radi vizuelnim pregledom imajući u vidu karakteristike sorte koja je posijana. Valja znati da ranija berba daje manji prinos, ali kada se zakasni mahune su lošijeg kvaliteta. Кada je u pitanju zaštita, treba znati da probleme mogu napraviti iste bolesti i štetočine koje napadaju pasulj i grašak. To su gama sovica (Autographa Gamma) mediteranska stenica (Nezara viridula) — poznata kao i povrtna sovica, Pamukova sovica (Helicoverpa armigera), a od bolesti ovo povrće zaražavaju bijela trulež (Sclerotinia sclerotiorum) i antraknoza (Colletotrichum lindemuthianum).
Boranija – Biljka svjetlosti
Boranija ima velike zahtjeve za svjetlošću u prvim fazama rasta, kada zasjenjivanje dovodi do izduživanja biljaka. U fazi cvjetanja i plodonošenja intenzivno osvjetljenje, uz veću vlažnost vazduha, utiče pozitivno na kvalitet mahuna. U toku dana boranija okreće listove prema položaju sunca, odnosno ujutro i predveče listovi su cijelom površinom okrenuti ka suncu, dok su u podne samo ivicom, i na taj način se biljka brani od prevelike žege. Neke sorte visokog stabla su tolerantne na nedostatak svjetlosti i zato se uspješno gaje u združenom usjevu sa kukuruzom.
Po porijeklu, boranija je biljka kratkog dana. Međutim, veliki broj sorti i širok areal gajenja uslovio je da danas postoje sorte kratkog dana – indiferentne, koje podjednako cvjetaju i pri dugom i pri kratkom danu, te sorte dugog dana. Sorte koje se gaje kod nas uglavnom su kratkog dana i zato se najbolje uzgajaju u proljeće ili jesen. Međutim, pasulj i neke sorte boranije uspješno se gaje i kao međuusjev u kukuruzu.
