Il d frans je mesnata rasa ovaca porijeklom iz istoimenog regiona u sjevero-centralnoj Francuskoj. Rasa je to koju odlikuju izvanredne proporcije tijela, skladnost građe i intenzivan prirast mišićnog tkiva. Sve to, i mnogo toga ostalog što će se pominjati kroz tekst, ovu ovcu pozicioniraju na visoko mjesto na ljestvici za proizvodnju mesa.
»Prema francuskoj klasifikaciji ova ovca pripada rasi prekosa.«
Istorija razvoja rase
Il d frans je rasa koja je nastala 1822. godine na bazi ukrštanja engleskog Lestera (tovne rase) i francuskog Rambujea, i kasnije Maučamp merina. Nekoliko desetina godina poslije, kada se pokazala kao klasa u svojoj proizvodnji, izvožena je u mnoge djelove svijeta (od svih zemalja zapadnog svijeta pa do Južne Afrike). Izvoz nije zaustavljen, ona je i dan danas popularna među proizvođačima u intenzivnim uslovima držanja. Izvožena je, ne samo za meleženja sa autohtonim rasama u cilju povećanja mesnatosti, već i radi pretapanja a u nekim slučajevima su se formirala udruženja uzgajivača Il d fransa, u čistoj rasi. Ova udruženja, osnovana sa ciljem promovisanja rase kao takve nisu ostavile zapažene rezultate, bar kada je riječ o uzgoju čistokrvnih Il d frans ovaca. Naime, iako ima dosta zemalja (oko 30) gdje se gaji, dosta je onih gdje je rasa na ivici nestanka.
Matična knjiga u Francuskoj za ovu rasu otvorena je inače davne 1922. godine.
»Iako se radi o lokalnoj francuskoj rasi, vrlo dobro se prilagođava različitim klimatima.«
Brojnost populacije
U rodnoj Francuskoj brojnost Il d frans rase postupno opada. U susjednoj Njemačkoj nije se nešto više proširila, a 2003. godine njen je broj iznosio svega 462, i u riziku je od nestanka. Ni Italija nije popularno utočište navede rase, pa tako njihov broj u 2020. godine iznosi samo 67 (kritično ugrožena), dok se u Srbiji prema procjenama nalazi između 20 000 i 25 000 komada. U Južnoj Africi, podaci za 2022. godinu pokazuju da se na evidenciji nalazi blizu 9 500 Il d frans rase. Kod nas se rasa u čistoj krvi ne gaji na sistemski način.
Uvoz u različite zemlje dešavao se u prilično različitim periodima. Prvi uvoz u područja Južne Afrike desio se s početka 20. vijeka, a u na primjer Veliku Britaniju, Bugarsku i neke druge zemlje Evrope tek poslije 60-ih godina 20. vijeka. Danas se Il d frans rasa gaji u više od 30 zemalja svijeta.
»U poslednjih 20 godina u Francuskoj se gaji između 270 i 300 hiljada ovaca Il d frans rase.«
Ovan Il d fransa u Brazilu/ foto: Pixabay
Spoljašnje osobine
Il d frans je rasa koju odlikuju izražene dubine i širine. I to i u pogledu trupa (osrednja dužina) i u pogledu grudi. Posjeduje jako razvijene i prednje i zadnje noge, sa naglaskom na butine čiji mišići dosežu do skočnih zglobova. Međutim ni plećke ne zaostaju mnogo za butinama.
Pravilan stav nogu, koje su malo raširene te jake veze skočnih zglobova odlike su koje krase rasu. Zadnje noge su gotovo u potpunosti prekrivene vunom, dok prednje vuna prekriva do koljena.
Glava velika, široka i puna naročito je dobro izražena kod mužjaka. Većim dijelom je obrasla bijelom bojom, dok je čelo i dio lica prekriven vunom. Gubice dobro izražene, pune, sa širokim nozdrvama kod oba pola. Kod ovnova se iznad njuške nalazi nekoliko dobro razvijenih nabora kože. Uši kratke, horizontalno postavljene i široke. Na glavi nisu prisutni rogovi ni kod muškog ni kod ženskog pola, jer je rasa genetski bezrožna.
Vrat mesnat, kratak i izuzetno muskulozan te dobro povezan sa trupom. Leđa veoma dobro razvijena, široka, sa razvijenim sapima, završavaju se kratkim repom. Stomak je prostran i obao.
Najveći dio tijela je obrastao bijelom-krem vunom, veoma dobrog kvaliteta. Finoća vunskog vlakna varira između 23 i 27 mikrona, pa je svrstava u A odnosno AB sortiment.
Što se tiče mjera, one su sledeće:
- Tjelesna masa: ovce: 80kg; ovnovi: 120kg
- Visina grebana: ovce: 70cm; ovnovi: 78cm
Proizvodne karakteristike
Imajući u vidu genetski potencijal rase i uslove u kojima se drži, ne čude impresivni rezultati uzgoja.
Meso
Radi se o rasi koja je namijenjena prije svega proizvodnji mesa, sa znatno manjim naglaskom na proizvodnju vune. Vuna se javlja kao sekunardni izvor, jer je izuzetnog kvaliteta. Kada se govori o prirastu podaci su sledeći:
- 349 grama na dan, u intenzivnim uslovima u prvom mjesecu života;
- 300 grama prosječno za čitav period intenzivnog tova u trajanju od 90 dana;
- 34+ kg za 3 mjeseca, tjelesna masa jaganjaca, odličnog kvaliteta trupa;
- 41 kg za 100 dana.
Randman mesa jagnjadi ide preko 60%, a ovaca i preko 50% i više.
Plodnost
Plodnost može ići do 160% u prosjeku, ali u dobrim uslovima ta brojka se penje na 180 i više procenata. Porodna masa jagnjadi kreće se 4,5-5kg, a problemi sa jagnjenjem su rijetki. Ovce imaju izražen majčinski instikt, koji zajedno sa dosta dobrom vitalnošću jagnjadi rezultuju minimalnom stopom uginuća. Tamo gdje se usvoji sistem tri jagnjenja u dvije godine, realno je očekivati i plodnost od 220%.
»Prosječna stopa plodnosti iznosi 95% ili nešto više.«
Il d frans, njegovi melezi i neke druge rase
Vuna
Kada se radi o vuni, Il d frans ni tu ne zaostaje. Naime, u godini dana nastrig neprane vune se kreće:
- 3,5+ kg – OVCE
- 6+ kg – OVNOVI
Prva generacija ukrštanja sa merino ovcama daje vunu izvanrednog kvaliteta, srednje dužine.
»Ovnovi Il d fransa polno su aktivni tokom cijele godine.«
Mlijeko
Nije mliječna niti rasa kombinovanog pravca pa stoga ne proizvodi znatnije količine mlijeka. Proizvodnja je na nivou da može othraniti i troje jagnjadi, tako da mlječnost u tom smislu ne predstavlja problem.
Polna zrelost
Ono što je još jedna od glavnih karakteristika Il d frans ovaca je njihova rana polna zrelost. Kada se gleda sa ekonomskog aspekta proizvodnje tada se jagnjad može pripuštati sa oko 55kg tjelesne mase, odnosno sa nekih 6 mjeseci starosti. Ipak, preporuka je da to bude sa 7 eventualno 8 mjeseci, s ciljem izbjegavanje nekih posledica.
Muški pol – ovnove treba početi koristiti sa minimalno napunjenih 10 mjeseci starosti.
Dugovječnost
Iako je intenzivna rasa, Il d frans ovce karakteriše dosta dug životni vijek. Ovce mogu donositi jagnjad na svijet 9-10 godina, a rekord je ovca od 11 godina koja je proizvla 29 jagnjadi za svog života. Dugovječnost je pod malim uticajem nasleđa pa tako ishrana, uslovi smještaja, intenzitet proizvodnje i ostali ne-genetski faktori igraju veliku ulogu u ispunjenju navedenog rekorda.
»Godišnje je u praktičnim uslovima moguće ostvariti 1,3 prirodna ciklusa gravidnosti.«
Programi ukrštanja
Od programa ukrštanja najviše se primjenjuje terminalno ukrštanje, zbog ekonomski dominantnih osobina koje prenosi ovan. Te osobine se odnose na brzu stopu rasta, izuzetnu konformaciju i veći prinos čiste mišične mase. Usled toga je i velika popularnost uvoza ovnova od strane proizvođača jagnjadi za klanje.
Ukrštena jagnjad postižu veće mase tijela, sa znatno boljom distribucijom masti.
Sa druge strane ženke iz ukrštanja su odlične majke, dobre plodnosti i dobre proizvodnje mlijeka. U komercijalnim matičnim stadima unose:
- Otpornost;
- Dugovječnosti;
- Odličnu konvezriju hrane;
- Sposobnost razmnožavanja i van sezone i
- Odličan materinski instikt.
Francuske su mnoge tovne rase, i njemačke, i britanske, neke holandske ali je jedno sigurno – francuska Il d frans rasa je jedna od najboljih. I ne samo po kvantitetu, već prije svega po kvalitetu i po tome što daje još jedan dragocjen a nedovoljno iskorišćen resurs – vunu.
