Boje za hranu koriste se za bezbroj namirnica kako bi se stimulisala boja proizvoda. S obzirom da boja proizvoda ostavlja prvi utisak kod potrošača, pri čemu obično služi kao indikator kvaliteta toga proizvoda, dodavanje boje ima za cilj korekciju prirodne boje proizvoda, kao i izradu proizvoda atraktivnog izgleda, a sve u cilju pobojšanja prodaje.
Iako se boje koje se koriste za hranu mogu prema nastanku podijeliti na sintetičke i prirodno identične boje, obije vrste su sintetičkog porijekla jer su i prirodno identične boje dobijene sintetičkim putem, s tim što su identične pigmentima u prirodi.
U početku su se boje dobijale iz prirodnih sirovina, pa su neke od njih sadržale opasne materije, kao što su arsenik i živa. U cilju zamjene za prirodne početkom 20. vijeka je počela proizvodnja vještačkih boja. ,međutim, ni one se nisu pokazale kao najbolje rješenje jer se vremenom utvdilo da nisu bezopasne. Boje sintetizovane iz katrana, a zatim iz nafte dugo su bile sporne tako da su mnoge bile zabranjene zbog njihovog negativnog uticaja na laboratorijske životinje.
Specifičnom tehničkom direktivom Directive 94/36/EC, koja predstavlja sastavni dio okvirne direktive (89/107/EC) u Evropskoj Uniji, dati su propisi za upotrebu boja u prehrambenim proizvodima i pićima i njom je, takođe dat pregled proizvoda u kojima se mogu koristiti određene boje, pri čemu je propisana maksimalno dozvoljena koncentracija prehrambenih boja za pojedine grupe prehrambenih proizvoda. Kao i drugi aditivi, i boje moraju biti navedene u listi sastojaka upotrijebljenih prilikom izrade proizvoda, pri čemu se navodi ime boje ili češće E broj. S obzirom na regulisanu maksimalno dozvoljenu koncentraciju boje u proizvodima može se pretpostaviti da one nemaju nikakvo štetno dejstvo na potrošača prilikom konzumiranja proizvoda, međutim, brojne studije ukazuju na štetno dejstvo vještačkih boja na ljudski organizam od kojih ćemo neke navesti:
Kobylewski and Jacobson (2010) u svom sveobuhvatnom osvrtu su objavili da mnoge trenutno odobrene boje mogu povećati zdrastvene probleme. U zadnjih 50 godina je objavljeno dosta studija i izvještaja koje ukazuju na negativan uticaj sintetičkih boja na ponašanje djece. Brojna novija istraživanja pokazuju da boje u hrani mogu izazvati glavobolje, migrene, hiperaktivnost, probleme u koncentraciji i učenju…
Prema sveobuhvatoj meta-analizi medicinske literature čiji su autori Schab i Trinh (2004) vještačke boje utiču na ponašanje djece. Isti autori iste godine su utvrdili da prethodna istraživanja pokazuju da se dječije ponašanje poboljšava kada se vještačke boje uklone iz njihove ishrane i pogoršava kada se dodaju u njihovu ishranu.
Negativan uticaj vještački boja se najviše povezuje sa ponašanjem djece jer su razna istraživanja pokazala da smješa aditiva koja se obično nalazi u hrani povećava nivo hiperaktivnosti kod njih.
Iako se pitanje upotrebe boja u hrani mnogo više razmatra sa stanovišta njihove zdravstvene bezbjednosti, ne treba zanemariti upotrebu vještačkih boja u pogledu etike. Dok se razni drugi dodaci u hrani uglavnom koriste za ciljem poboljšavanja njenog kvaliteta i upotrebne vrijednosti, boje samo služe kako bi popravile senzorne karakteristike nekog proizvoda, što se posebno ogleda u konditorskoj industriji (slatkiši).
Iako je zvanično pravilo da se bojenje koristi samo za obrađenu hranu, da obojena hrana ne smije simulirati visoke nutritivne komponente, a naročito da ne smije biti obojena kako bi se prikrio loš kvalitet i kvarljivost proizvoda, jasno je da u praksi ima mnogo prostora za ostupanja od ovih pravila, pogotovo kada je u pitanju slab kvalitet nekog proizvoda.
Za razliku od ostalih aditiva, velike razlike postoje u zakonima koji se odnose na bojenje hrane u državama EU, Japanu i SAD-u. Tako, neke supstance koje su dozvoljene u nekim državama, u nekim drugima su zabranjene što dodatno utiče na nesigurnost potrošača prema primjeni boja u proizvodima.
Pripremio: dipl. ing. polj. Dušan Ivanović
