Rezidba voćaka

Rezidba voćaka predstavlja jednu od najvažnijih agrotehničkih mjera koja ima veliki uticaj na prinos voćaka, a time i na rezultat poljoprivredne proizvodnje. Rezidba voćaka  predstavlja specifičnu agrotehničku mjeru, a ta njena specifičnost dolazi od bioloških osobina voćaka. Ona nije  univerzalna iako postoje određena pravila rezidbe koja se primjenjuju za svaku vrstu, već predstavlja agrotehničku operaciju koja zahtijeva poznavanje prije svega bioloških osobina voćaka. Ova mjera je znatno manje zastupljena u ekstenzivnoj proizvodnji, dok u poluintenzivnoj i intenzivnoj predstavlja agrotehničku operaciju bez koje se ne može zamisliti uspješna biljna proizvodnja.

Kao što je pomenuto, pravilna rezidba zahtijeva poznavanje voćaka, a prije svega je potrebno znati: bujnost voćaka (bujnost voćaka ima veliki uticaj na izbor uzgojnog oblika), rodne grane ( svaka biljna vrsta bez obzira na njihovu pomološku klasifikaciju ima određeni tip rodnih grančica), koje predstavljaju ujedno i najvažniju stavku koju je potrebno poznavati kako bi se rezidba uspješno mogla obaviti. Pored ovoga potrebno je i posjedovati razna druga znanja iz oblasti biljne proizvodnje i rezidbe voćaka  kako bi se eventualna mogućnost štete načinjene ovom operacijom  svela  na minimum, odnosno kako bi se ovom mjerom postigao maksimalni rezultat u pogledu formiranja zadovoljavajućeg  prinosa.

Cilj obavljanja rezidbe

Pomotehnika obuhvata radove na nadzemnom dijelu voćke koji se obavljaju prije svega zbog ostvarivanja optimalnog i kvalitetnog prinosa a podrazumijeva: formiranje i održavanje uzgojnog oblika (koji predstavlja način na koji se oblikuje krošnja) ; regulisanje i održavanje rodnosti; uspostavljanje optimalnih odnosa između rasta i rodnosti;  podmlađivanje stabala; rekonstrukciju krošnje; prekalemljivanje stabala; njege rana izazvanih rezidbom, mehaničkim povredama, mrazom i sl. Bez pravilnog formiranja uzgojnog oblika i rezidbe neće biti zadovoljavajućeg prinosa.

Vrijeme obavljanja rezidbe

Rezidba može da bude zimska i ljetnja. Zimska rezidba se može obavljati u periodu od opadanja lišća u jesen do početka kretanja vegetacije u proljeće. U rejonima sa toplijom klimom, kakva je na područjima  primorja i Podgorice ona može da se obavi i odmah nakon opadanja lišća, dok je u kontinentalnim i planinskim područjima preporučljivo da se ona obavi u proljeće prije kretanja vegetacije kako bi se smanjila mogućnost štete koja može nastati usljed dejstva niskih temperatura na ranu. Optimalan period u ovim područjima za obavljanje rezidbe je u periodu kada se dnevne temperature ne spuštaju ispod nule. Kod nekih voćaka kao što je kruška  u periodu mirovanja može lako doći do lomljenja grana , pa se zimska rezidba obavlja  prije kretanja vegetacije, kada je povećana elastičnost drveta usled kretanja biljnih sokova.

Ljetnja rezidba se obavlja u toku same vegetacije i ona ima za cilj uklanjanje tek izraslih mladara koji se smatraju nepotrebnim i ostavljanje odgovarajućih koji mogu poslužiti za skeletne grane, a u cilju dobijanja željenog uzgojnog oblika. Mladari (nove grane) koji se uklanjaju treba da budu dužine 20-30 cm. U ovom radu, shodno periodu u kojem se nalazimo akcenat će biti stavljen na zimsku rezidbu.

Zahvati u toku zimske rezidbe:

Zahvati koji se obavljaju u toku zimske rezidbe mogu se podijeliti u dvije grupe:

• Zahvati na jednogodišnjim djelovima krošnje – ljetorastima
• Zahvati na višegodišnjim djelovima stabla

Zahvati na jednogodišnjim djelovima krošnje

Ovi zahvati najčešće se obavljaju na bujnim ljetorastima mlađih stabala, u periodu formiranja uzgojnog oblika. Najbitniji zahvati koji se izvode na ljetorastu su:

• Prikraćivanje
• Prorjeđivanje
• Savijanje grana i formiranje ugla otklona

Prikraćivanje ljetorasta (izdanka na stablu)

Prikraćivanje ljetorasta se vrši najčešće u toku formiranja uzgojnog oblika, a podrazumijeva prikraćivanje produžnice i vodilja osnovnih skeletnih grana. Prikraćivanjem produžnice regulišemo mjesto izbijanja snažnijih prirasta od kojih će se vršiti izbor za skeletne grane. Pravilo je da pupoljci koji se nalazi bliže mjestu prikraćivanja daju snažnije priraste u odnosu na pupoljke koji su više udaljeni od mjesta prikraćivanja.

Ono što je jako bitno jeste da prikraćivanje ljetorasta koji čine produžnice osnovnih skeletnih grana  treba vršiti na pupoljak koji ima bočni ili donji položaj kako bi se uticalo na formiranje otvorenijeg oblika krošnje.

Od suštinske važnosti je izvesti i pravilan rez na ljetorastu koji je blago zakošen a počinje 2 – 3 mm iznad pupoljka i završava se prema sredini pupoljka. Ukoliko se prikraćivanje izvrši nešto više iznad pupoljka, ostavljajuću tzv. patrljak, dolazi do sušenja patrljka  i propadanja pupoljka (ili do krivljenja grane).

Prorjeđivanje ljetorasta

Ovaj zahvat podrazumijeva potpuno odstranjivanje ljetorasta iz krošnje, a primjenjuje se u cilju uklanjanja  konkurenata produžnici i vodiljama osnovnih skeletnih grana u toku formiranja uzgojnog oblika. Ovaj zahvat takođe sprečava zasjenjivanje unutar krošnje.

Gotovo uvijek, neposredno ispod ljetorasta koji predstavlja produžnicu ili vodilju osnovne skeletne grane se javlja više ljetorasta koji su približno iste snage rasta kao produžnica, odnosno vodilja osnovne skeletne grane. Ovi ljetorasti koji predstavljaju višak se moraju ukloniti jer oni svojim rastom ugrožavaju rast produžnice ili vodilje osnovne skeletne grane.

Kako u toku formiranja samog uzgojnog oblika, tako i kasnije potrebno je uklanjati suvišne lastare(jednogodišnje izdanke) kada oni svojim položajem i snagom rasta zagušuju krošnju. Ovo ima za cilj bolju osvijetljenost krošnje, provjetravanje; a usljed provjetrenosti i manju mogućnost nastanka i razvoja bolesti voćaka. Lastari koji se obično razvijaju u sredini krošnje (što je čest slučaj u ekstenzivnoj i poluintenzivnoj proizvodnji) primaju manje svjetlosti usled zaklonjenosti od strane drugih grana pri čemu dolazi do odumiranja obrastujućeg drveta na skeletnim granama, ogolijevanja krošnje i slabijeg zrenja plodova i do njihovog nešto lošijeg kvaliteta. Zato se ove grane obično uklanjaju kao bi se dobila otvorenija varijanta krošnje i bolji kvalitet plodova.

 Savijanje i formiranje ugla otklona

Svaki ljetorast koji se razvija na stablu ima svoj potencijal rodnosti, koji između ostalog zavisi i od njegovog ugla pod kojim raste. Promjenom ugla rasta ili kako se još naziva ugla otklona može da se znatno utiče  na buđenje pupoljaka i karakteristike prirasta koji se iz njih razvijaju. Pravilo je da ljetorasti koji se razvijaju pod oštrijim uglom otklona daju jače priraste svom vršnom dijelu, dok se iz pupoljaka niže na ljetorastu stvara manji broj slabijih prirasta, čak ovi pupoljci koji se nalaze u srednjem i bazalnom dijelu ljetorasta ostaju neprobuđeni. Kao posljedica svega ovoga, dobijaju se grane koje su slabo obrasle i imaju veliki dio neobraslog – golog drveta. Povećavanjem ugla otklona povećava se i stepen buđenja pupoljaka, dolazi do slabijeg rasta prirasta, čime se obrastanje grane povećava.

Kod savremenih uzgojnih oblika, donje skeletne grane se obično ostavljaju pod ugao otklona od 45 stepeni u odnosu na provodnicu, a kod skeletnih grane koje se nalaze na većoj visini formira se veći ugao otklona od 50 stepeni do 65 stepeni. Sa povećanjem visine povećava se i ugao otklona u odnosu na provodnicu. Što je ugao otklona veći, snaga rasta je slabija, a obrastanje grane je bolje.

Od ljetorasta, koji imaju veliki ugao otklona (90 stepeni i više), ne može se dobiti skeletna grana. Ove grane brzo obrastaju rodnim drvetom, i postaju poluskeletne grane kao nosači rodnog drveta. U prirodi (u neintenzivnim zasadima) je rijedak slučaj pojave grana sa ovako velikim uglom otklona. Dovođenje grane pod ovako veliki ugao otkona je našlo veću primjenu kod vještačkih uzgojnih oblika.

Tehnika dovođenja ljetorasta u željeni ugao otklona nije komplikovana. U ovu svrhu mogu da se koriste različiti materijali kao što su : Razna veziva (kanapi, plastične trake), tegovi izliveni od betona, drvene rašlje i sl. Ljetorast doveden u određeni ugao otklona za 30 – 40 dana potpuno zadržava novi položaj.

Zahvati na višegodišnjim djelovima stabla

• Prikraćivanje grana

• Odstranjivanje grana

• Korekcija ugla grananja

• Savijanje

Prikraćivanje grana

Prikraćivanje grana primjenjuje se kao redovan pomotehnički zahvat u toku zimske rezidbe kod voćaka u svim periodima uzrasta. Prikraćivanje može biti blaže ili jače. Blaže prikraćivanje se vrši rezom na dvogodišnjem ili trogodišnjem stablu. Izvodi se iznad razgranjenja čiji pravac rasta obezbeđuje otvaranje krošnje, odnosno čiji je rast usmjeren ka periferiji krošnje. Jače prikraćivanje, na drvetu starijem od tri godine ima zadatak da stimuliše regeneraciju krošnje.Što je prikraćivanje jače to je i reakcija voćke bujnija.

Prikraćivanje skeletne grane na dvogodišnjem stablu u cilju otvaranja krošnje. Lučić i sar 1996.

U cilju obnavljanja rodnog drveta, prikraćivanje se izvodi i na poluskeletnim i obrastajućim granama. Ovo je redovan zahvat kod voćaka u punom plodonošenju a zadaci su: održavanje povoljne starosne strukture rodnog drveta, uspostavljanje dobrog odnosa između asimilacione površine i plodova i održavanje stabilnih prinosa.

Odstranjivanje (prorjeđivanje) grana

Ovaj zahvat podrazumijeva otklanjanje grane iz osnove. Sa ovim zahvatom se odstranjuju suvišne grane iz krošnje, grane koje su konkurenti i ometaju normalan razvoj drugih grana. Izvodi se u većem ili manjem obimu kod voćaka u svim periodima uzrasta. Kod razvijenih odnosno starijih stabala, odstranjivanje je lakše jer  su grane deblje. Prilikom odstranjivanja grana ne smije se ostaviti patrljak jer on ostaje van toka hranljivih materija i dolazi do truljenja drveta.Pravilno je da se jače skeletne grane odstranjuju iz dva poteza: Prvo se vrši prikraćivanje na 30-40 cm, a tek se onda odstranjuje pomoću odgovarajućeg reza, tako će se spriječiti cijepanje kore i oštećivanje grane.

Korekcija ugla grananja

Ovaj zahvat se primjenjuje u cilju popravke ugla grananja kod skeletnih grana kada to nije napravljeno tokom formiranja krošnje. Popravkom se utiče na vegetativni rast, obrastanje i rodnost  grane. Kod mlađih grana se može izvesti savijanjem, odnosno dovođenjem grane pod željeni ugao. Kod starijih grana korekcija ugla grananja se može izvesti primjenom više paralelnih rezova ili isječaka sa donje strane ako se želi povećati ugao. Oba zahvata se izvode voćarskom testerom.

Savijanje grana

Ovaj zahvat je moguće primijeniti kod mlađih stabala gdje su grane još elastične i moguće ih je dovesti  pod veći ugao otklona. Sa ovim zahvatom se postiže: obrastanje grane, smanjenje bujnosti i ubrzava se plodonošenje.Mogu se savijati grane koje su stare dvije do tri godine ako nemaju izražen ugao grananja. Kod sorti čije grane imaju oštar ugao grananja, savijanje se ne može uspješno izvesti jer će doći do stvaranja koljena. Posle savijanja vrši se pričvršćivanje grana.

Rezidba voćaka je operacija koja se izvodi gotovo svake godine u svim zasadima. Nakon sadnje voćaka, u savremenim zasadima se pristupa formiranju željenog uzgojnog oblika koji prije svega mora da bude dobro odabran, odnosno da odgovara tipu voćke koji se sadi. Postoje razni uzgojni oblici kao što su piramide ( poboljšana etažna  piramida, poboljšana piramida, kombinovana piramida), kotlasta krošnja, pravilna palmeta kosih grana, nepravilna palmeta kosih grana itd. U novije vrijeme sve se više koriste vještački uzgojni oblici koji su karakteristični za patuljaste forme stabala kao što su vitko vreteno i vretenasti žbun. Formiranje uzgojnog oblika traje više godina, obično od 3-5. Nakon ovog perioda rezidba podrazumijeva operacije održavanja uzgojnog oblika. Stariji zasadi koji su obicno prisutni u našim krajevima nemaju formiran uzgojni oblik. Čest je slučaj da se radi o ekstenzivnom bavljenju voćarstvom za koje bi se reklo da kada je u pitanju rezidba, odnosno pomotehnika obično podrazumijeva otklanjanje suvih i oštećenih grana. Ove voćke su obično jako bujne i kao posljedica toga dolazi do pojave nerodnosti u pojedim godinama. Naime, ukoliko je rodna godina, voćka sadrži ogroman broj plodova koji opterećiju voćku pri čemu ona ne stigne na vrijeme da obrazuje veći broj rodnih pupoljaka od kojih bi se sledeće godine dobio rod. Kao posljedicu toga imamo da je kod ovih voćaka jedna godina rodna,a sledeća nije. Mora se istaći da do ove pojave može doći i zbog genetičkih osobina biljaka, jer su neke voćke upravo sklone ovakvom rađanju u kojem se svake druge godine pojavljuje veći rod – alternativna rodnost. Kada su u pitanju ove voćke, rezidbu treba prilagoditi njihovoj krošnji utičući na veću otvorenost krošnje (prikraćivanjem grana, otklanjanjem suvišnih grana, grana koje svojim položajem zasjenjuju druge grane…), regulisanje rodnosti i dr. koristeći razne zahvate od kojih su važniji  navedeni u ovom radu.

Pripremili: Vojislav Popović i Dušan Ivanović