Pčele predstavljaju savršeno organizovanu skupinu, imaju višestruke uloge u prirodi. Zajedničko funkcionisanje u košnici ili u prirodi jedini je način da opstanu. Pčelinje društvo je sastavljeno od matice, radilica i trutova. Broj radilica i trutova u košnici zavisi od društva (na koje utiče rojenje, produktivnost matice, bolesti i drugi faktori), kao i od godišnjeg doba, (tokom zime trutova nema u košnici mada u slučajevima kada je iz nekog razloga društvo obezmatičeno tada se trutovi zadržavaju u košnici i u toku zime, dok u ovom periodu radilica ima znatno manje nego za vrijeme paše). Samostalni život pčele nije moguć.
Majska bolest
Oboljenje koje se javlja kod mladih pčela starosti od šest do trinaest dana. Pčele radilice se pile nakon 21-og dana (matice nakon 16, a trutovi nakon 24 dana). Radilice nakon rađanja određeni vremenski period borave u košnici i zavisno od starosti imaju različita zaduženja.
Prvih šest dana od piljenja radilice imaju zaduženje da griju leglo, čiste saće gdje se stavlja med i polen ili da stoje na saću. Nakon šestog dana izlaze iz košnice i prvi put borave van nje, let traje oko desetak minuta. Od sedmog pa sve do dvanaestog dana imaju ulogu hraniteljica. Majska bolest se razvija kod pčela ove starosne grupe, razlog tome je što se u tom periodu radilicama razvija žlijezda koja luči mliječ (kod starijih pčela atrofira). Mliječ se koristi za ishranu matice (tokom cijelog života) , radilica i truta (par dana u početnoj fazi razvoja).
Radilice starosti dvanaest dana, pa sve do osamnaestog dana grade saće, dok nakon osamnaestog dana sakupljaju polen, nektar i vodu sve do kraja života. Ovo su neka od osnovnih zaduženja radilica u košnici.
Uzročnik
Majska bolest nastaje kod mladih pčela i javlja se u mjesecu maju, po čemu je i dobila ime. Kako u maju ima najviše legla i kako je mladim pčelama potrebno u dovoljnoj količini vode, polena, nektara i svežeg meda da bi mogle produktivnije da stvaraju mliječ, usljed nedostatka ovih materija uzimaju velike količine polena koji im se našao na raspolaganju u košnici. Polen često može biti kontaminiran, ali glavni problem je nedostatak vode, bez koje u ovom slučaju nije moguće varenje. Zadržan polen u digestivnom traktu bez određene količine vode se stvrdne i pčela dobije opstipaciju. Majska bolest se javlja za vrijeme kišovitih i vjetrovitih dana. Sve dok pčele imaju tu mogućnost da sakupe odgovarajuće materije nephodne pčelama za stvaranje mliječa, bolest neće nastati.
Majsku bolest pored nepravilne ishrane nespicifično izaziva i bakterija Spiroplasma apis koja se nastanjuje u hemolimfi pčela. Bakterija je svrstana u rod Spiroplasma, familiju Spiroplasmataceae, red Entomoplasmatales i klasu Mollicutes. Spiralnog je oblika, pokretna i malog diametra. Pčele preko cvijeća mogu da se zaraze, mada ova bakterija se nesmetano razvija u digestivnom traktu krpela tako da se smatra da je i to jedan od načina zaraze pčela.
Simptomi
Majska bolest nastaje brzo i kratko traje (akutni tok), veoma je pogubna po pčelinje društvo ako se pravovremeno ne reaguje. U mjesecu maju kada je leglo najrazvijenije usljed lošeg vremena pčele nemaju mogućnost da izlaze iz košnice i mladim pčelama da obezbijede adekvatnu hranu. Posledica neadekvatne ishrane jeste pojava opstipacije (zatvor). Čvrst i gust sadržaj digestivnog trakta, oticanje stomaka, grčevi, uznemirenost pčela su glavni simptomi ove bolesti. Nepravilno funkcionisanje digestivnog (zatvor) trakta prouzrokuje uginavanje pčela van košnice.
Nesigurni let kao i grčenje i na hiljade mrtvih pčela ispred košnice jasni su znaci da je došlo do problema u košnici i do ove bolesti. Da bi se jasna dijagnoza utvrdila neohodno je obavijestiti veterinara. Prednost je ta što bolest nije zarazna po druge pčele, ali indirektno dolazi do slabljenja društva.
Dijagnoza i terapija
Da bi se uspostavila dijagnoza neophodno je postaviti anamnezu uz pomoć kliničke slike i promjena koje nisu karakteristične za zdrave pčele. Praćenjem pojedinosti iskusni pčelari mogu da naslute do koje je bolesti došlo, ali veterinar je obavezan da postavi konačnu dijagnozu i terapiju. Da bi sa sigurnošću utvrdio majsku bolest veterinar ispituje sadržaj digestivnog trakta, posmatra stomak pčela koji je zbog ove bolesti otečen i tvrd, uočavaju se veliki broj zaraženih pčela koje su ispred košnice kao i njihovi specifični pokreti, grčevi.
Za dijagnozu se može uzeti hemolimfa pčela na mjestu gdje se nalaze prvi kukovi, uz pomoć Pasterove pipete i proslijediti laboratoriji. Laboranti ispituju hemolimfu pod mikroskopom, ako uoče prisustvo bakerije Spiroplasma apis zaključuje se da je došlo do oboljenja.Na osnovu nalaza veterinar postavlja dijagnozu, a da se preventivno reaguje preporučio bi da se pčelama daje topli vodeni rastvor. Prilikom spravljena toplog vodenog rastvora koriste se voda i med u razmjeri 1:1 ili 1:2 zavisno od toga koliko veterinar odredi, takođe se dodaje so (1g na 1l vode). Terapiju primjenjivati koliko stručno lice nalaže, većinom u trajanju od nekoliko dana.
Zaključak
Poljoprivreda je svakodnevno izložena raznim negativnim uticajima, tako i pčelarstvo kao njena grana se susreće sa poteškoćama koje se zapažaju u samom pčelinjem društvu (različite bolesti), tako i van njega (uticaj čovjeka i nemarnost). Majska bolest je bolest koja nije zarazna po ostale pčele. Prilikom uboda pčele u čijoj se hemolimfi nalazi bakterija Spiroplasma apis (nespecifični izazivač majske bolesti) kod ljudi može izazvati poremećaj imunog sistema i komplikacije. Ova bakterija može biti prisutna u tijelu mladih pčela u različitim godišnjim dobima, ali u mjesecu maju može da djeluje pogubno na pčelinja društva. Preventiva i zdrava društva su ključ uspjeha.
Pripremila: Kristina Kuč