Morfologija
Dužina tijela imaga iznosi oko 4,2-6,8 mm, koje je žute do zelene boje. Imaga oba pola su žute do zelenkastožute boje. Postoji polni dimorfizam koji se ogleda u tome da je kod mužjaka skoro cijela zadnja polovina pokrioca crna ili tamnije obojena, dok ženke na pokriocima imaju tri tamne paralelne pruge (po jedna se nalazi na bočnim stranama pokrioca i centralna). Glava, pipci i noge su crni. Pipci mužjaka su duži nego kod ženke, a ponekad su duži od tijela. Ženka ima veći abdomen od mužjaka.
Jaje je ovalnog oblika, blijedo žute boje. Larva je izduženog tijela, bijele boje, sa tamnom glavom; odrasla dostiže dužinu oko 13 mm. Lutka je slobodna, bijele boje.
D. virgifera virgifera – imago
D. virgifera virgifera – larva
Ciklus razvića
Kuruzna zlatica ima jednu generaciju u toku godine. Prezimljava u stadijumu jajeta u zemljištu, na dubini oko 10 cm, na poljima gdje se uzgajao kukuruz. Ovaj stadijum traje oko 10 mjeseci (od polovine jula do maja naredne godine). Period piljenja larvi je dosta razvučen i zavisi od dubine zemljišta na kojoj se nalaze jaja, tipa zemljišta i njegove temperature. Piljenje larvi se dešava najčešće sredinom maja i obično traje 20-30 dana.
Larva živi u zemljištu i prolazi kroz tri stadijuma razvića. Najduže se razvija L3. Larve se sreću od sredine maja do početka avgusta, a najviše tokom maja i juna. Ukupno, stadijum larve traje 30-40 dana.
Imago započinje ekloziju krajem juna i početkom jula, a masovno se javlja od polovine jula i tokom avgusta. Mužjaci se ranije pojavljuju od ženki (protandria). Imaga su dobri letači, a njihovom širenju u prostoru doprinose vjetrovi. Ženke kopuliraju sedmog dana nakon eklozije (obično krajem juna), pri čemu jednu ženku oplodi više mužjaka (poligamija). Polaganje jaja započinje sredinom jula. Ženka ukupno položi oko 400 jaja, a može ih položiti i do 1 000. Period polaganja jaja traje oko 60 dana. Do masovne ovipozicije dolazi tokom avgusta.
Plodnost ženke zavisi od količine i kvaliteta hrane, temperature vazduha, dužine dnevne svjetlosti i ostalih faktora. Najvišu plodnost imaju ženke koje se hrane polenom. Jaja polaže u zemlji, gotovo isključivo na polje pod kukuruzom, u većim grupama, oko korijena kukuruza ili u pukotine zemljišta. Najveći broj jaja, oko 80% položen je do 15 cm dubine, u ovom stadijumu štetočina prezimi. Larva se pile od sredine maja. Tokom razvića prolazi kroz tri razvojna stupnja. Najduže se razvija L3. Stadijum larve traje 30-40 dana. Na kraju razvića, odrasla larva se približava površini zemlje gdje obrazuje komoricu u kojoj prelazi u lutku. Prve lutke se javljaju od sredine juna, a sreću se do kraja avgusta
Štetnost
Kukuruzna zlatica oštećuje usjev kukuruza u stadijumu imaga i larve, a glavne štete nanosi larva ishranom na korijenovom sistemu. U pogledu ishrane odrasli insekti su polifagni.
Imaga se najprije (prije cvjetanja) hrane listom kukuruza praveći uzdužne bjeličaste pruge. Ta oštećenja podsjećaju na ona od žitne pijavice – Lema melanopus L. U vrijeme cvjetanja premještaju se na metlicu ili klip gdje se hrane polenom i svilom. Ishrana imaga na tek izašloj svili (prije oprašivanja) može biti značajna, jer prouzrokuje pojavu rehuljavih klipova i smanjenje prinosa. Poslije cvjetanja kukuruza, imaga se u velikom broju sreću u pazuhu lista jer se tamo deponuje veća količina polena, ili unutar vrha klipa, gdje se hrane ostacima svježe svile i zrnima u fazi mliječne zrelosti.
a
b
c
a,b,c: D. virgifera virgifera – oštećenje korijenovog sistema od ishrane larvi
Oštećenje lista kukuruza od ishrane imaga
Rehuljav klip
S obzirom da su imaga polifagni, po nestanku polena i svježe svile, i nastupanjem mlječno-voštane zriobe zrna, sele se na kasnije posijana polja kukuruza ili druge biljke hraniteljke koje se nalaze u fazi cvjetanja.
Larve su oligofagne. Hrane se korijenom vrsta iz familije Poaceae i mogu da završe razviće na preko 20 biljnih vrsta iz ove familije, ali su, praktično, samo štetočine kukuruza. Štete na kukuruzu nastaju samo kada se ova biljka gaji u monokulturi, naročito dugotrajnoj. U početku se hrane sitnim korjenčićima i spoljnim tkivima korijena. Porastom larvi povećavaju im se potrebe za hranom, pa dolazi do izgrizanja i ubušivanja u glavni i bočne korijenove koji na kraju mogu biti i presječeni. Na ovaj način mogu uništiti 50-100% korijenove mase jedne biljke. Najveće štete nanose larve trećeg stadijuma. Period kada nastaju najveće štete je jun-jul. U potrazi za hranom larva može preći i do 50 cm.
Ukoliko je korijenov sistem oštećen preko 50%, a nadzemni dio biljke usljed razvoja klipa toliko oteža da je oštećeni korijen ne može držati uspravnom, dolazi do polijeganja biljaka. Stablo se kasnije ispravlja ali ostaje povijeno pri osnovi (simptom tipa “guščiji vrat”). Oštećenja se uočavaju tek kada oštećene biljke polegnu ili se izvade iz zemlje, radi pregleda. Jače napadnute biljke veoma lako poliježu tokom ili nakon vremenskih neprilika (vjetar, oluja, jača kiša). Ovo predstavlja i najznačajniju štetu. Nakon kiše može doći do manje ili veće regeneracije korijenovog sistema, dok u uslovima suše (u periodu ishrane larvi), jako napadnute biljke zaostaju u daljem porastu, venu i prije vremena se suše. Stabljika i klip oštećene biljke se slabije razvijaju. Jače oštećenje korijena dovodi do zakašnjenja u razviću klipa (svile) i kasnije do rehuljavosti i potpune jalovosti klipa. Kod potpuno uništenog korijenovog sistema, polegle biljke ostaju jalove (bez formiranog zrna). To rezultira značajnim snižavanjem prinosa kukuruza. Polegle biljke onemogućavaju mehanizovanu berbu kukuruza, a klipove koji se nalaze na zemlji često potpuno uništavaju poljski glodari.
Ishrana larvi utiče na slabije usvajanje vode i hranjivih materija od strane oštećenog korijenovog sistema. Pored direktne štete, usled ishrane larve i imaga, na mjestima oštećenja omogućen je prodor mikroorganizmima prouzrokovačima bolesti kukuruza. Imaga su i vektori prouzrokovača mikoza, bakterioza i viroza kukuruza i drugog bilja.
Ekonomski prag štetnosti uslovljen je nizom abiotičkih i biotičkih faktora (meteorološki uslovi, način gajenja kukuruza, vrijeme sjetve, sorte i hibridi kukuruza, broj biljaka po jedinici površine, vrijeme svilanja i oplodnje, produžena dijapauza jaja u zemlji) i varijabilan je. Prema nekim podacima kreće se od 5-10 imaga po biljci. Međutim, opšte je prihvaćeno načelo, da je prag ostvaren sa prosječno jednim imagom na biljci.
Osim pregleda biljaka, za praćenje širenja i utvrđivanje gustine populacije koriste se razne klopke (žuto obojene, klopke sa sintetičkim feromonom ženke ili klopke sa kukurbitacinom).
D. virgifera virgifera: polijeganje
Simptom “guščji vrat”
Suzbijanje
U borbi protiv kukuruzne zlatice i snižavanja štete od značaja je gajenje tolerantnih hibrida kukuruza, agrotehničke, biološke i hemijske mjere. Veoma važno mjesto u snižavanju štete pripada agrotehničkim mjerama, naročito plodoredu. To je najvažnija i najefikasnija mjera zaštite kukuruza jer gajenje kukuruza u monokulturi predstavlja najvažniji činilac porasta brojnosti D. virgifera.
Značajni su i đubrenje (iako đubrenje azotnim đubrivima ne dovodi do smanjenja brojnosti populacije, ovom mjerom se smanjuju štete od larvi s obzirom da đubrenje stimuliše regeneraciju korijena), obrada zemljišta (na ovaj način, s obzirom da jaja u zemlji provode gotovo 10 mjeseci, utiče se na razmještaj jaja u zemljištu i njihovu horizontalnu ili vertikalnu distribuciju, tako da ona dolaze u bolje ili lošije mikroklimatske uslove za preživljavanje, a bivaju i mehanički povrijeđena), uništavanje samoniklog kukuruza i korova iz familije Poaceae, korišćenje lovnih biljki, košenje ugroženog kukuruza i upotreba za silažu.
Hemijske mjere se primjenjuju prvenstveno protiv larvi, i mnogo manje protiv imaga. Larve se suzbijaju samo kada se kukuruz gaji u monokulturi, naročito dugotrajnoj. Insekticidi se primjenjuju sjetvom tretiranog sjemena (preparati na bazi imidakloprida), ili se unose u zemljište istovremeno sa sjetvom (preparati na bazi bifentrina, hlorpirifosa, terbufosa), a u vrijeme vegetacije prvim međurednim kultivisanjem zemljišta.
Pripremio: dip. inž. Nikola Anđić
