Porijeklo
Smatra se da vodi porijeklo od dva divlja pretka Prževalskog i Tarpana, baš kao i mnoge toplokrvne rase. Međutim, domaći brdski konj vodi direktno porijeklo od ova dva divlja izvorna oblika, tačnije da je evoluirao njihovim ukrštanjem. Sve je tome prethodilo vrlo mali stepen oplemenjivanja koji je primjenjivan u cilju poboljšanja proizvodnih karakteristika, tako da danas imamo primitivnu rasu veoma dobre izvržljivosti i sposobnosti opstanka u arealu gdje je izvorno nastao.
- Godine 1908. osnovana je prva ergela brdskog konja – ,,Gora de,, u BiH.
Istorija ukrštanja
S obzirom na položaj Balkanskog poluostrva, realno je bilo očekivati i veliki stepen ukrštanja Balkanskog konja sa drugim rasama. Kroz istoriju je određeni broj rasa bio namijenjen parenju sa domaćih autohtonim konjem kako bi se poboljšale neke od glavnih karakteristika kod konja (izdržljivost, jačina, ljepota, okvir tijela i sl.).
Ranije, negdje u 14. vijeku najezdom Huna, domaći brdski konj je paren sa njihovim konjima, potom slovenačkim konjima sa Karpata (u 6. vijeku), konjima iz Rimskog carstva (u 10. vijeku), avarskim konjima (u 13. vijeku). Ipak je najveći uticaj oplemenjivanja na Balkanskog brdskog konja ostavio arapski konj, tokom širenja Osmanskog carstva na prostoru Balkana. U biti je to bilo najčešće melioracijsko ukrštanje. Zbog svega navedenog danas imamo dosta očigledne morfološke razlike među pojedinim državama regiona.
Današnje stanje populacije
Bosanski brdski konj je životinja malog areala rasprostranjenosti. Iako je veliki broj država njegovog gajenja, mali je broj konja koji se gaji unutar njih. Tome je svakako doprinjela intenzifikacija poljoprivredne proizvodnje, prouzrokovana razvojem preciznih i ostalih tehnologija. Države u kojima se gajio i iskorišćavao a danas čuva od izumiranja jesu: Crna Gora, Bosna i Hercegovina, Albanija, Srbija, Hrvatskoj, Sjevernoj Makedoniji, Sloveniji, Rumuniji, Austriji, Italiji, Grčkoj i nekim ostalim.
Prema podacima iz 2011. godine u Crnoj Gori se gajilo između 2 500 i 3 800 konja ove rase. Već nekoliko decenija prisutan je opadajući trend u populaciji životinja. Najnoviji podaci odnose se na Srbiju u kojoj je 2021. Godine bilo prrisutno između 1 000 i 3 500 grla, sa prisutnim trendom rasta populacije. U BiH brojnost se mjeri desetinama hiljada grla (bosanskim brdski konj-varijetet).
- Procjena je da se u Crnoj Gori gaji 1 800 kobila i 3 puta manje pastuva Balkanskog brdskog konja / 2011. godina.
Morfologija Balkanskog konja
Može se reći da trup domaćeg brdskog konja ima manje više kvadratičan oblik tijela, gdje mu je visina i dužina približno jednaka. U nekim slučajevima on može biti oblika uspravnog pravougaonika, sa visinom grebena većom od dužine trupa.
Visina grebena se kreće oko 130 cm (120-140), a tjelesna masa 300 do 350 (najčešće), a ponekad u dobrim uslovima držanja, i u zavisnosti od genetike može ići i do 400 kg.
Glava je u osnovi ,,obilježena,, divljim izvornim oblicima, dosta gruba, masivna, ispupčenog profila, uskog čela, te sužene njuške. I ovdje postoje razlike. Naprijed navedeni oblik prisutan je kod primitivnijeg oblika kod koga nije došlo do znatnijeg oplemenjivanja sa arapskim konjem. Sa druge strane je kod konja kod kojih je došlo do znatnijeg oplemenjivanja glava znatno finije građe, nije masivna, posjeduje fine forme karakteristične za neke današnje rase.
Vrat je spojen sa glavom širokom linijom, dobro povezan, dobro nasađen na trup. Uglavnom je srednje dug i ponekad kod kobila nedovoljno muskulozan.
Greben je dobro izražene visine i dužine. Leđa su srednje duga, a slabinski dio sastavljen od pet slabinskih pršljenova (kratak). Spoj mu je kratak i dosta čvrst – daje mu zbijen izgled, jednu od osnovnih karakteristika tovarnih konja. Sapi su pomalo kratke i široke, dobro razvijene, kvadratnog oblika i umjereno oborene.
Grudi koš je širok i nedovoljno dubok. Noge su jake, u cjevanicama obima 17-18 cm, koje se završavaju relativno malim ali jakim i čvrstim kopitima.
Stavovi nogu su većinom pravilni, s tim što zadnje noge mogu imati sabljast ili tzv. kravlji stav. Iako se kod ostalih rasa to uzima za manu, kod Balkanskog brdskog konja to je prednost koja mu omogućava bolje i sigurnije kretanje po balkanskim terenima, te je stoga prepoznata kao prednost. Hod mu je vrlo oprezan i siguran, ali istovremeno prostran.
- U Sloveniji se koriste kao ispomoć Planinarskom savezu u dopremanju i otpremanju stvari, kao i brigu o domovima.
Boja dlake i temperament
U oko:
- 42% slučajeva balkanski brdski konj je dorat;
- 20% zelenko;
- 16% vranac;
- 15% alat;
- 6% kulaš…
Duž kičmenog stuba često se mođe uočiti tzv. jeguljina linija, dok se na prednjim nogama može uočiti poprečna pruga tamne ili svjetle boje dlake.
Temperament konja je poželjan, karakteriše ga mirnoća, dobroćudnost, poslušnost. Ipak se temperament uzima kao i druge psihološke osobine konja – generalno. Uvijek ima konja i u ovoj rasi koje ispoljavaju agresivnost, neposluđnost i ostale nepoželjne osobine.
- Rasa nikada ne može biti bijele ili pjegave obojenosti pokrovne dlake.
Radna sposobnost
Radna sposovnost svakog konja je u viskoj korelaciji sa genetskim faktorima ali i sa načinom držanja životinje. Kod domaćeg brdskog konja radna sposobnost je jako dobro izražena. Ova rasa ne samo da je stvorena da bude tovarna, već je stovrena da bude prilagođena najtežim uslovima. To podrazumijeva velike uspone, razdaljine, krševite i neravne predjele.
Primjera radi u jednom je istraživanju ispitivana radna sposobnost rase, gdje se konj kretao 19 km, na terenu sa usponom od 455 metara, i težinom natovarenom na samar od 100 kg. Životinja je imala svega 326kg.
Treba istaći da se konj u radu godišnje može koristiti do 280 dana, a priplodne kobile do 200 dana.
Polna zrelost i plodnost
Kobile treba da se pripuštaju u dobi od 24 mjeseca (2 godine), kada bi trebale da imaju cirka 200 kg tjelesne mase. Tako se ostvaruje prvo ždrijebljenje sa 33 do 35 mjeseci uzrasta. Plodnost se klasifikuje kao veoma dobro.
Ishrana, otpornost i zdravlje
Balkanski brdski konj je životinja koja je nezahtijevna prema ishrani, smještaju i njezi, a istovremeno je otporna na nepovoljne uslove sredine. Dosta lako se aklimatizuje i posjeduje dobro zdravlje.
______________________________________________________________________________________________
Balkanski brdski konj ili domaći brdski konj, rasa je namijenjena različitim predjelima i različitim uslovima a ponajviše krševitim neprohodnim terenima. Rasa je u opadanju, zbog nenalaženja upotrebne vrijednosti u današnjim vremenima. Ukoliko se trend nastavi može se očekivati potpuno iščezavanje rase…