Kalemljenje je način vegetativnog razmnožavanja voćaka koji se u praksi najviše primjenjuje. Podrazumijeva tehniku prenošenja (transplatacije) nadzemnog dijela jedne biljke na drugu biljku, čijim srastanjem nastaje jedinstveni organizam sa usklađenim životnim funkcijama. Ovaj način razmnožavanja voćaka je poznat od davnina. Prema Mišići (1984) kalemljenje su primjenjivali stari Egipćani i Kinezi i drugi stari narodi.
Dio koji se prenosi na drugu biljku mora imati dobro razvijene vegatitvne pupoljke (obično 2-3, ili jedan – zavisno od načina kalemljenja) jer će iz njih nastati cio nadzemni sistem. Dio biljke koji se prenosi, u stručnoj praksi se naziva plemka, a biljka, ili dio biljke, na koju se prenosi podloga. Plemka i podloga mogu biti od iste voćne vrste, na primjer – sorta kruške na divlju krušku, i između različitih voćnih vrsta, na primjer – sorta kruške na podlogu dunje. Uspjeh ove tehnike zavisi prije svega od kompatibilnosti plemke i podloge, a zatim i od drugih faktora, kao što su: vrijeme izvođenja, tehnika rada, zdravstveno stanje i vitalnost podloge i plemke itd.
Nakon kalemljenja, odnosno tehnike spajanja podloge i plemke, aktivnošću kambijuma dolazi do njihovog srastanja. Ovo mjesto srastanja se naziva spojno mjesto i preko njega se odvijaju vitalni tokovi hranljivih materija, produkata fotosinteze i sinteze podzemnog dijela, pa će život kalemljenje biljke zavisiti od uspješnosti srastanja, odnosno stepena kompatibilnosti koji je veći što su sorta i podloga botanički srodnije. Kalemljenje je najuspješnije kada su one iz istog roda, znatno teže kada su jedinke iz različitih rodova, a još teže između udaljenih sistematskih jedinica.
Za uspješno srastanje neophodno je da se kalem-komponente (plemke i podloga) dodiruju –što je dodirna površina veća to je srašćivanje brže i bolje. Spojno mjesto prema spoljašnjem izgledu se odlikuje manjim ili većim zadebljanjem. Što je nepodudarnost veća između podloge i plemke, zadebljanje je veće, međutim i kod najboljeg srastanja kalem komponenti dolazi do zadebljanja ukoliko podloga i plemka (biljke sa kojih su ovi djelovi uzeti), imaju veliku razliku u bujnosti. Tako, ako je podloga veće bujnosti, zadebljanje će se javiti na dijelu podloge ispod spojnog mjesta i obrnuto.
Blaži oblici inkompatibilnosti (nepodudarnosti) između kalem-komponenti se mogu tolerisati jer nemaju negativnog uticaja na proizvodnju, međutim, u slučajevima kada je inkompatibilnost više izražena, dolazi do većeg ispoljavanja poremećaja u funkciji nadzemnog sistema i korijena: slab vegetativni porast, zaostajanje stabla u porastu, pojavljivanje većeg zadebljanja na spojnom mjestu, mehanički lomovi spojnog mjesta, a u nekim slučajevima i ispoljavanje vidnih poremećaja na stablu, kao što je rozetavost listova, ranije opadanje listova, hloroza itd.
Međusobni uticaji kalem-komponenti
Promjene na plemki pod uticajem podloge su znatno više izražene nego promjene na podlozi pod uticajem plemke. Uticaj podloge na plemku se ispoljava kroz modifikacije velikog broja osobina, kao što je: vegetativni rast i habitus, dugovječnost, tok fenofaza, rodnost, kvalitet ploda, otpornost na sušu, niske temperature, uzročnike bolesti i štetočine. S druge strane, uticaj plemke na podlogu se najvećim dijelom odnosi na bujnost, način obrastanja korijena, površinu korijenove mreže i sl.
S obzirom na izražen međusobni uticaj kalem-komponenti, odabir plemke i podloge na kojoj će se obaviti kalemljenje je od presudne važnosti za proizvodnju, naročito ukoliko se radi o intenzivnoj proizvodnji.
Vrijeme kalemljenja
Vrijeme kalemljenja voćaka je uslovljeno načinom, odnosno tehnikom izvođenja ove operacije. Načini kalemljenja su brojni, a mogu se svrstati u dvije grupe: kalemljenje pupoljkom i kalemljenje grančicom. Kalemljenje pupoljkom, odnosno okulacija se izvodi u toku vegetacije, a kalemljenje grančicom u periodu mirovanja voćaka.
Oblačno vrijeme je najpovoljnije za kalemljenje. Treba izbjegavati kalemljenje po kiši, jakom suncu i tokom jačeg vjetra. Kada je u pitanju zimsko kalemljenje treba voditi računa da se ono obavlja pri temperaturi većoj od 0⁰ C, a idealna je od 5 do 10⁰ C.
Pripremio: dipl. ing. polj. Dušan Ivanović