Rumunija je jedan od najvažnijih proizvođača meda u Evropskoj uniji – toliko da industrija zemlje ne može da prati potražnju.
Više od 50% svog meda izvozi u druge zemlje Evropske unije, u rangu sa drugim proizvođačima iz Španije i Mađarske. Ali rumunskoj industriji nedostaju fabrike za preradu koje su joj potrebne da bi obezbijedila da njena proizvodnja ostane čista, a rupa u zakonodavstvu EU-a omogućava upotrebu opasnih pesticida za koje pčelari i nevladine organizacije kažu da ubijaju pčelinju populaciju.
Tokom 2015. i 2018. godine, Rumunija je predvodila Evropsku Uniju prema godišnjoj proizvodnji meda, a zemlja je rangirana među 10 najboljih na svijetu od 2011. Nagli porast rumunske industrije – koja ima jake tradicionalne korijene – posljedica je velikih investicija, kao i popularizacija selećeg pčelarstva, što predstavlja praksu da se košnice pomijeraju tokom cijele godine kako bi pčele imale veći pristup cvjetnom prahu. Bogat pejzaž ove zemlje divljom florom i faunom čini je idealnom za proizvodnju meda, kažu pčelari.
Na svom vrhuncu, Rumunija je proizvodila do 35.000 tona meda godišnje. Gledano iz perspektive, Kina prednjači u globalnoj proizvodnji sa 300.000 tona, a slijede je Argentina, Sjedinjene Države i Turska sa po 80.000 tona. Na listi je bila i Ukrajina sve do početka ruske invazije u februaru.
Rat u Ukrajini je imao razarajući uticaj ne samo na njen status velikog proizvođača meda, već i na pčelare susjedne Rumunije. Žetva u 2022. bila je upola manja od prethodnih godina, prema riječima pčelara, pogođena dodatno teškom sušom koja je zauzela veći dio sezone i napravila više troškova jer su pčelari morali da hrane pčele na pčelinjacima zbog nedostatka odgovarajuće flore.
„Samo oni koji su selili svoja pčelinja društva uspjeli su da proizvedu bilo kakav med“, kaže Ražan Čoman, pčelar.
Ilustracija/foto: Pixabay
Od nedostatka padavina patili su usjevi suncokreta i bagrema, kao i voćnjaci, što je značilo i manje zaprašivanja cvijeća. Pčelari su se nadali da će dobiti pomoć od rumunskog ministarstva poljoprivrede, ali on nije stigla.
Žoan Fetea, predsjednik Udruženja pčelara Rumunije, ističe da su drugi poljoprivredni sektori više pogođeni i da im vlada neće pružiti nikakvu pomoć.
„Tražili smo 40 miliona eura (42 miliona dolara). Ako bismo dobili čak 10 odsto od toga, to bi bilo 4 miliona eura. Bili bismo zadovoljni time. Od juna imamo mnogo troškova vezanih za hranjenje pčela specijalnim sirupima i kolačima“, kaže Fetea.
Nema ko da ga obrađuje
Loša godina takođe znači da će se povećati uvoz meda, uključujući i Rumuniju, rekao je Fetea. U dobroj godini, polovina količine koju potroši EU – negdje preko 500.000 tona – uveze se iz Kine i Ukrajine. Ali rat je značio da 90% uvoza sada dolazi iz Kine.
Pošto Rumuniji nedostaju kapaciteti za preradu, veliki dio njenog meda se izvozi na veliko. Samo mali dio se na kraju prodaje kao kvalitetni proizvodi; pčelari se bore da ga jeftino, brzo i na veliko prodaju posrednicima koji ga potom izvoze. Med direktno iz košnice ne može se prodati direktno potrošačima bez prethodne obrade.
Rumuni konzumiraju manje od 1 kilograma meda godišnje, iako je njihova zemlja jedan od najvećih proizvođača meda u Evropskoj uniji/foto: Unsplash
„Nedostatak preduzetnika koji bi se bavili preradom meda primorava pčelare da svoj med prodaju na veliko“, kaže Fetea. „Umjesto toga, mi kupujemo robu iz Kine ili Ukrajine, koja je mnogo lošijeg kvaliteta.
Kolega pčelar Bogdan Šojan se slaže, rekavši da se većina meda na kraju izvozi u Evropu po niskim cijenama.
„Država tu ne pomaže“, kaže on.
‘Očajnički žele da prodaju’
Čak i u godinama rekordne proizvodnje, skoro polovina meda koji se prodaje u domaćim prodavnicama dolazi iz uvoza – što ne bi trebalo da bude slučaj, kaže Fetea. U Rumuniji ima dovoljno meda da pokrije sopstvenu potražnju, tvrdi on.
Najviše izvoza, preko 15.000 tona ili oko 80%, ide u Njemačku. Rumunski med ide i u Španiju, nordijske zemlje i Bliski istok.
Prije 2022. godine, rumunski pčelari su prodavali kilogram meda u rinfuzi za izvoz za najviše 8 leja (1,70 dolara po sadašnjem kursu). Nasuprot tome, Rumunska služba RSE-a je otkrila da se u lokalnim prodavnicama u Bukureštu, na primjer, nijedna tegla meda od 200 miligrama ne prodaje za manje od 13 leja (2,80 dolara).
Fetea takođe kaže da je malo vjerovatno da sve tegle za koje se tvrdi da su „rumunski med“ zaista sadrže upravo to: Boja proizvoda na polici se previše razlikuje od vrsta meda koji se prave u Rumuniji, a trgovci nisu obavezni da navedu koji procenat meda u tegli je rumunski.
„Tu je i donji dio pčelarskog sektora, koji se sastoji od onih trgovaca koji idu kod svih proizvođača, bez obzira da li imaju ispravna dokumenta“, kaže Gabrijel Postolake, predsjednik pčelarske zadruge Stipunele Bistritei . “Važno je da imaju meda i da očajnički žele da ga prodaju“.
Soian kaže da bi cilj trebalo da bude da se med dovede do potrošača sa što manje koraka.
„Uspjeh je zatvoriti lanac: od proizvođača do potrošača najkraćim putem bez kompromisa po pitanju kvaliteta“, kaže on. „Morate da odnesete pčele u planine. Moje pčele ne gledaju poljoprivredne kulture.”
Copyright (c)2022 RFE/RL, Inc. Used with the permission of Radio Free Europe/Radio Liberty, 1201 Connecticut Ave NW, Ste 400, Washington DC 20036.
Članak je preveden sa engleskog jezika, Romania’s Beekeepers Feel The Sting Of Banned Pesticides Still In Use.
Rupa u zakonu o pesticidima
Godine 2013. u pokušaju da zaštiti već ugrožene populacije pčela, Evropska unija je ograničila upotrebu određenih insekticida – posebno neonikotinoida ili neonika – koji su smrtonosni za pčele. Kako su se gomilali dodatni dokazi o opasnostima upotrebe neonika na usjevima, EU ih je potpuno zabranila 2018.
Ali, Rumunija je sistematski zaobilazila zabranu, iskorišćavajući rupu skrivenu u glavnom zakonu EU-a o pesticidima, osmišljenom kao posljednje sredstvo za spas ugroženih usjeva.
foto: Unsplash
Konkretno, rumunsko ministarstvo poljoprivrede tvrdi da su neonici jedino efikasno sredstvo za zaštitu usjeva od razornih insekata. Međutim, udruženja pčelara osporavaju, govoreći da vlada ignoriše validne alternative i daje izuzetke uticajnim poljoprivrednim i agrohemijskim grupama.
U Izvještaju iz 2017. godine, tri nevladine organizacije EU-a i Romapis – rumunska federacija pčelarskih udruženja – izdvojili su Rumuniju kao „šampiona EU-a” u izuzecima (od neonika) i pozvali Evropsku komisiju da prekine svoje „namjerno nedjelovanje” i odgovori na zahtjeve Bukurešta o „zloupotrebi“ kako to predviđa zakonodavstvo EU-a.
Pet godina kasnije, međutim, malo se toga promijenilo.
Endemska izuzeća
Problem nije ograničen samo na Rumuniju. Skoro svaka zemlja EU-a rutinski koristi takozvana hitna odobrenja za upotrebu zabranjenih pesticida.
Kontinuirani izuzeci Francuske i Belgije za upotrebu neonika pomažu da se osigura pozicija EU-a kao vodećeg svjetskog proizvođača šećerne repe; Španija, šampion EU-a u voćarstvu, koristi ih da bi farmerima popularnih usjeva kao što su dinje ili jagode dozvolila da koriste 1,3-dihloropropen, fungicid toliko toksičan da nikada nije dobio odobrenje EU-a; a zemlje poput Danske daju dozvole za proizvodnju neonika za izvoz, kako u zemlje EU-a, tako i van EU, prema analizi Politiko.
U Rumuniji je, međutim, kontinuirana upotreba neonika posebno štetna za pčelare, jer se ta hemikalija koristila za kultivaciju velikih polja suncokreta, kukuruza i repice – koji se svi smatraju atraktivnim usjevama za oprašivače.
Korišćenje zabranjenog sjemena, tvrde pčelari, služi samo interesima malog broja moćnih uzgajivača i onima za koje vlada ne želi da odustanu od svoje pozicije velikog izvoznika žitarica.
Konstantin Dobresku, potpredsjednik Romapisa, kaže da je nastavak upotrebe neonika igrao „glavnu ulogu“ u „katastrofalnim“ stopama gubitka kolonija sa kojima se pčelari suočavaju svake godine.
Prema podacima COLOSS-a, međunarodne istraživačke grupe koja prati uginuće pčela, pčelari u Rumuniji izgubili su 32,5% svojih zajednica u zimskom periodu 2020/21., cifra za koju Dobresku kaže da je među najvišima u Evropi.
