Majski , obični gundelj (Melolontha melolontha L.) porijeklom je iz Evrope i naročito je značajan kao štetočina u zemljama srednje Evrope, a posebno u brdsko-planinskim predjelima, gdje redovno dostiže visoku brojnost. Poslednjih godina masovnije se pojavljuje u brdsko-planinskom području Crne Gore, na livadama i pašnjacima gdje pričinjava veliku štetu.
Morfologija
Tijelo imaga je dugo oko 26 mm. Pokrioioca su smeđe boje, a glava i vratni štit crne boje. Pipci su prelomljeno lepezasti i žutosmeđi. Abdomen je crn sa trouglastim bijelim mrljama po ivicama segmenata. Jaja su sjajno bijele boje, veličine 2,5-3,0 mm. Larve su mliječno bijele boje, pokrivene rijetkim dlačicama; kao odrasle mogu da narastu do 65 mm.
Ciklus razvića
Majski gundelj ima višegodišnje razviće. Razviće jedne generacije traje tri ili četiri godine, tako da je svaka četvrta, odnosno peta godina letna. Prezimljava u zemlji, kao larva različitog stupnja i kao imago.
Imaga se javljaju u aprilu i maju, čim temperatura vazduha pređe 20˚C. Na mjestu pojave miruju do zalaska sunca, i tada započinju svoj kratkotrajni let koji traje 20-40 min. do potpunog mraka. Nakon izlaska iz zemljišta orjentišu se prema tamnijoj pozadini (šume, voćnjaci, krune pojedinih stabala) i kada dolete počinju sa ishranom. Tokom večernje ishrane imaga se hrane i pare. Nakon polnog dozrijevanja i kopuliranja ženke se povlače na obližnje oranice ili zatravljene otvorene terene, radi polaganja jaja.
Ženka polaže jaja u zemljište u komorice na dubinu od 15-30 cm, a ponekad i dublje, do 80 cm. Jaja polaže pojedinačno ili u manjim grupicama do 40 jaja. Zatim izlazi iz zemljišta, i ponovo lete radi regenerativne ishrane prema krošnjama drveća. Poslije ove ishrane, većina ženki ponovo kopulira i polaže nova jaja, ali ne više od 15-20 komada. Ženka položi ukupno do 60 jaja; rijetko do 80 jaja. Za razliku od ženki mužjaci lete samo jednom, ostaju na mjestu dolaska i učestvuju u rojenju sa novodošlim ženkama sve do uginuća. Za uspješno embrionalno razviće koje traje 4-6 nedjelja, neophodno je da zemljište bude dovoljno vlažno, jer jaja u suvom zemljištu brzo propadaju. Larve se pile u junu. Do avgusta se drže na okupu i hrane organskim materijama u raspadanju (humus) i sitnim korijenovim žilicama. Tokom avgusta se razilaze i nastavljaju svoj život samostalno. Nakon razdvajanja larve prelaze u L2. Krajem jeseni L2 se povlači dublje, u toplije slojeve zemljišta, na dubinu do 45 cm i tu prezimljava. U toku aprila i maja naredne godine larve se kreću prema površini zemlje, odnosno zoni korijena biljaka i počinju intenzivno da se hrane. Početkom juna, larve prelaze u L3 u kojem ostaju najduže.
Larve trećeg stupnja su veoma krupne i prave najveću štetu. One se, takođe e povlače dublje u zemljište gdje prezimljavaju, a na proleće treće godine nastavljaju svoje razviće. U junu se odrasle larve povlače u zemljište do dubine oko 40 cm, gdje od zemlje izgrađuje lutkinu komoricu i prelaze u stadijum lutke, koji traje 30-40 dana. Tokom avgusta, formira se odrasla jedinka, koja ostaje u zemlji do narednog proleća, četvte kalendarske godine razvića.
Štetnost
Imaga su polifagna. U periodu dopunske ishrane koja traje 2-3 nedjelje najradije brste lišće bjelogoričnog drveća, i neznatno zeljastih biljaka. Od voćaka najčešće napada koštičave vrste, jabuku, dud, orah, vinovu lozu, lijesku. Na zeljastim biljkama (salata, kupus, mahunarke, uljana repica, šećerna repa) šteta od imaga je neznatna, pogotovo u poređenju sa štetom koju na njima izaziva larva.
Larve prvog stupnja (L1) uglavnom ne pričinjavaju veće štete. One nastaju kao rezultat ishrane L2 i posebno, L3, naročito u toku ljetnjih mjeseci druge godine i tokom proleća treće godine razvića. Ishranom pričinjavaju značajne štete na raznim kulturama (trave, kukuruz, pšenica, lucerka, djetelina, krompir, kupus, salata, šargarepa, grašak, paradajz, luk, jagoda, malina, kupina, vinova loza, sadnice voćaka i vinove loze, mlada stabla voćaka) hraneći se podzemnim organima (korijen, krtole, lukovice).
Suzbijanje
Suzbijanje majskog, kao i ostalih vrsta gundelja izvodi se primjenom agrotehničkih, mehaničkih, hemijskih i bioloških mjera borbe. Primjenom pravilnog plodoreda, čestom obradom zemljišta odgovarajućim oruđima, čuvanjem prirodnih neprijatelja, može se značajno smanjiti brojnosti grčica u zemljištu.
Kao mehanička mjera suzbijanja larvi preporučuje se redovna obrada zemljišta (livade) u periodu od marta do oktobra, kada se larve, a i jaja nalaze e na maloj dubini i zasnivanje vještačkih livada sa brzorastućom smješom trava. Tom prilikom se jaja i larve lako oštete i masovno propadaju. Koža larve je tanka, pa nakon povrede dolazi do brzog uginjavanja larvi. Dubokim oranjem se jaja, larve i imaga izbacuju i na površinu gdje su izloženi nepovoljnom uticaju faktora spoljašnje sredine (temperatura, vlaga, predatori). Zbog toga je napad na okopavinama uvijek niži. Larve su neotporne na povišenu vlažnost zemljišta, tako da navodnjavanje predstavlja značajnu agrotehničku mjeru suzbijanja.
Na manjim površinama, prilikom obrade zemljišta, larve se sakupljaju i mehanički uništavaju (gnječenje, gaženje, spaljivanje, zatvaranje u PVC vreće). U tom poslu mnogo mogu pomoći i ptice. One se, takođe, sakupljene mogu izlagati jačem suncu, što dovodi do njihovog uginjavanja. Stresanje odraslih jedinki sa krošnji voćaka u ranim jutarnjim časovima (između 5 i 8h) daje zadovoljavajuće rezultate.
Imago se suzbija tokom dopunske ishrane tretiranjem napadnutih zasada sa utrobnim i kontaktnim insekticidima na bazi deltametrina, cipermetrina, hlorpirifosa.
Na površinama na kojima mjere borbe nisu sprovođene jedino pouzdan način zaštite usjeva od grčica je tretiranje zemljišta prije ili za vrijeme sjetve, odnosno sadnje kada se u uzorcima zemljišta ustanovi najviše 1 larva/m2. Za suzbijanje larvi u zemljištu, naročito u proizvodnji povrća i ratarskih usjeva, mogu se koristiti preparati na bazi hlorpirifosa i kombinacija fentiona+malation. Takođe, suzbijanje larvi se izvodi tretiranjem sjemena insekticidima prije sjetve.
Pripremio: dip. ing. polj. Nikola Anđić