Značaj šema kvaliteta poljoprivrednih proizvoda u Crnoj Gori
Crna Gora odlikuje se bogatom tradicijom u proizvodnji hrane, sa izuzetno izraženom raznolikošću, kao rezultat diverziteta prirodnog okruženja i kulturoloških uticaja. Ruralna područja duž cijele teritorije Crne Gore se karakterišu sa poljoprivrednim i prehrambenim proizvodima koji imaju prepoznatljiv karakter.
Brojne su inicijative usmjerene na jačanju ruralne ekonomije i standarda seoskog stanovništva. Unaprijeđivanje poljoprivredne proizvodnje, promocija proizvoda, marketing ili povezivanje sa turizmom u fokusu su crnogorske Vlade i podrške koja dolazi kroz međunarodne projekte.
Zahvaljujući veoma visokom procentu ruralnih domaćinstava, tradicionalna proizvodnja na farmi je i dalje veoma aktivna, na teritoriji cijele Crne Gore. Većina poljoprivrednih gazdinstava se na svojim imanjima se bavi ne samo proizvodnjom, nego i preradom hrane u razne proizvode.
Puno je razloga zašto crnogorski proizvođači treba da dodaju vrijednost svojim proizvodima. Neki od osnovnih jesu:
- povećana je tražnja za ovim proizvodima jer se zahtjevi potrošača mijenjaju u pravcu da nestaje srednji potrošač koji je kupovao prosječan proizvod i sve više se diferenciraju na one koji kupuju najjeftiniji ili najskuplji;
- povećava se konkurentnost i dobit proizvodnjom ovih proizvoda iako su, po pravilu, troškovi proizvodnje i prodaje proizvoda sa dodatom vrijednošću veći – ali veća prodajna cijena kompenzuje povećanje troškova;
- pružaju se nove mogućnosti prodaje, pošto su proizvodi sa dodatom vrijednošću omogućavaju nova mjesta prodaje koja su nedostupna običnim proizvodima (ako nemaš standard ne možeš da prodaješ u određenom lancu supermarketa, ako imaš geografsku oznaku možeš da pozicioniraš proizvod na određeno mjesto i sl);
- lakše je dobiti podršku (naročito od strane ZPP EU kojoj Crna Gora teži i čiji će član postati) jer berzanske robe se sve više prepuštaju tržištu dok se akcenat u subvencionisanju daje na proizvode sa dodatnom vrijednošću pogotvo kada se oni odnose na javna dobra (zaštitu okoline, socijalu, kulturu…);
- ostvarivanje sinergije sa drugim aktivnostima i ostvariti značajan ekonomski efekat kroz sinergijsku ponudu. Po pravilu, za proizvode sa dodatom vrijednošću postoji veća mogućnost povezivanje sa uslugama, narodnim graditeljstvom, tradicijom;
- ovi proizvođači su cjenjeniji i prihvatljiviji.
Orijentacija na kvalitet je osnovni način kojim crnogorski proizvođači trebaju da dodaju vrijednost svojim proizvodima, a pored nje postoje i drugi načini na kojima treba dodavati vrijednost crnogorskim proizvodima. Najvažniji su:
- uvođenje standarda;
- oznakama geografskog porijekla kojim potvrđujemo da je specificnost proizvoda nastala u jedinstvenoj kombinaciji lokalnih prirodnih resursa i tradicije, znanja i vještina koje se prenose generacijama, a sve to na određenoj teritoriji;
- pripremom proizvoda za prodaju, koje obuhvata široku lepezu raznih aktivnosti od pakovanja pa do komunikacije na relaciji proizvođač-potrošač;
- unaprijeđenjem prodaje.
Osnovu politike kvaliteta, kao dijela poljoprivredne i politike ruralnog razvoja, čini uspostavljanje sistema zaštite poljoprivrednih proizvoda i hrane sa oznakom porijekla i geografskom oznakom, kao i sistema za zaštitu proizvoda s posebnim svojstvima i karakteristikama, koja proizilaze iz tradicionalnih načina proizvodnje i pripreme.
Ciljevi politika kvaliteta su:
- podsticanje diverzifikacije i posebnosti u proizvodnji poljoprivrednih proizvoda i hrane;
- zaštita proizvoda od zlouptreba i imitacija;
- edukacija potrošača o specifičnim karakteristikama proizvoda.
Zakonom o šemama kvaliteta (“Službeni list CG”, br. 22/17) uređene su oznake porijekla, geografske oznake, oznake garantovano tradicionalnih specijaliteta, oznake „viši kvalitet“, oznake „planinski proizvod“, način i uslovi za registraciju ovih oznaka, vođenje registara, ocjenjivanje usaglašenosti, označavanje i nadzor.
VRSTE ŠEMA KVALITETA
Šeme kvaliteta poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda su:
- oznaka porijekla;
- geografska oznaka;
- oznaka garantovano tradicionalnih specijaliteta;
- oznaka viši kvalitet;
- oznaka planinski proizvod;
- oznaka sa moje farme.
Oznaka porijekla je naziv regiona, određenog mjesta ili u izuzetnima slučajevima države koja se koristi za označavanje poljoprivrednog ili prehrambenog proizvoda:
- koji potiče iz tog regiona, odnosno iz tog mjesta ili države;
- čiji je kvalitet ili karakteristike isključivo ili bitno uslovljen prirodnim i ljudskim faktorima određene geografske sredine;
- čija se proizvodnja, prerada i priprema odvijaju na određenom geografskom području.
Geografska oznaka je naziv regiona, određenog mjesta ili u izuzetnima slučajevima države koja se koristi za označavanje poljoprivrednog ili prehrambenog proizvoda:
- koji potiče iz tog regiona, odnosno iz tog mjesta ili države;
- koji ima specifičan kvalitet, reputaciju ili druge karakteristike koje se mogu pripisati njegovom geografskom porijeklu;
- čija se proizvodnja i/ili prerada i/ili priprema odvija u određenom geografskom području.
Oznaka naziva “Garantovano tradicionalni specijalitet”
Garantovano tradicionalni specijalitet je poljoprivredni ili prehrambeni proizvod koji je specifičan i koji:
- je rezultat načina proizvodnje, prerade ili sastava odgovarajuće tradicionalne prakse za taj proizvod ili prehrambeni proizvod; ili se proizvodi od sirovina ili sastojaka koji se tradicionalno koriste.
Naziv registrovanog garantovano tradicionalnog specijaliteta, mora:
- biti tradicionalno korišćen za označavanje specifičnog proizvoda; ili
- opisivati tradicionalna svojstva ili posebna svojstva proizvoda.
Tradicionalno korišćenje proizvoda je dokazana upotreba tog proizvoda na tržištu kroz vremenski period koji pokazuje prenošenje sa generacije na generaciju u trajanju od najmanje 30 godina.
Posebna svojstva proizvoda su karakteristike ili niz karakteristika koje jasno razlikuju poljoprivredni ili prehrambeni proizvod od sličnih poljoprivrednih ili prehrambenih proizvoda iste kategorije, koje mogu da se odnose na posebne karakteristike proizvoda kao što su fizičke, hemijske, mikrobiološke ili organoleptičke ili na metod proizvodnje koji proizvođač koristi ili na posebne uslove tokom njegove proizvodnje.
Posebna svojstva proizvoda ne mogu se ograničiti na kvantitativan ili kvalitativan sastav ili na način proizvodnje utvrđen posebnim propisima ili standardima, osim ako su tim propisima ili standardima utvrđena posebna svojstva proizvoda.
Oznaka “Viši kvalitet”
Poljoprivredni ili prehrambeni proizvod može se označiti oznakom “Viši kvalitet” ako se prema svojim specifičnim svojstvima izdvaja u pogledu kvaliteta od drugih poljoprivrednih ili prehrambenih proizvoda iste kategorije.
Karakteristike poljoprivrednog ili prehrambenog proizvoda sa oznakom “Višeg kvaliteta” određuju se prema sastavu, organoleptičkim, fizičko-hemijskim osobinama i metodama proizvodnje ili prerade.
Oznaka “Planinski proizvod”
Oznaka “Planinski proizvod” može se koristi za označavanje poljoprivrednih i/ili prehrambenih proizvoda na osnovu odobrenja Ministarstva.
Oznaka “Planinski proizvod” može se koristi za označavanje poljoprivrednih i/ili prehrambenih proizvoda za čiju se proizvodnju koriste sirovine i hrana za životinje pretežno iz planinskih oblasti.
Oznaka “Planinski proizvod” može se koristiti za prerađene proizvode, ako se prerada tih proizvoda odvija u planinskim područjima.
Oznaka “Planinski proizvod” može se koristiti za poljoprivredne i/ili prehrambene proizvode koji potiču sa planinskih područja koja ispunjavaju sljedeće uslove:
- čija je prosječna nadmorska visina najmanje 700 m; ili
- prosječan nagib najmanje 20%, a najmanje 50% površine pod nagibom mora da ima nagib 20%, (vodne površine se ne računaju); ili
- prosječna nadmorska visina najmanje 500 m i prosječni nagib najmanje 15%.
Oznaka ’’Sa moje farme’’
Oznaka ”Sa moje farme” može se koristiti samo za poljoprivredne i prehrambene proizvode, ako:
- su proizvedeni na istoj farmi;
- su sirovine od kojih se proizvode ili preradjuju poljoprivredni i/ili prehrambeni proizvodi, proizvedeni na istoj farmi;
- je proizvođač – vlasnik farme i prodavac proizvoda do krajnjeg potrošača.
U slučaju prozvoda od životinja, životinje moraju da provedu najmanje dvije trećine života na istoj farmi, a u slučaju sezonskog seljenja životinja, period sezonskog seljenja uračunava se u period obračuna.
ZAŠTO REGISTRACIJA?
Registracija šema kvaliteta poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda predstavlja instrument koji proizvođačima hrane omogućava da povećaju tržišnu vrijednost svojih proizvoda.
Promocija ovakvih proizvoda doprinosi prepoznatljivosti krajeva iz kojih potiču, pozitivno utiče na prihod poljoprivrednih gazdinstava i podstiče poljoprivredne proizvođače na udruživanje i organizovaniji nastup na tržištu.
Postupak registracije oznaka/naziva omogućava unapređivanje i postizanje stalnog kvaliteta proizvoda.
Registrovane oznake/nazivi zaštićeni su od upotrebe za označavanja proizvoda koji nijesu obuhvaćeni registracijom, od zloupotreba i imitacija, odnosno bilo koje radnje koja može potrošača dovesti u zabludu u pogledu stvarnog porijekla/svojstava proizvoda.
Potrebno je kontinuirano raditi na podizanju svijesti poljoprivrednih proizvođača i potrošača, s obzirom na činjenicu da Crna Gora itekako ima potencijala da bude prepoznatljiva u svijetu, a podsticanjem razvoja oznaka kvaliteta otvara se mogućnost za stvaranje novih brendova.
Postupak registracije oznake porijekla i geografske oznake
Postupak za registrovanje oznake porijekla ili geografske oznake započinje podnošenjem zahtjeva za registraciju Ministarstvu poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore.
Zahtjev za registrovanje OP ili GO podnosi grupa proizvođača ili prerađivača poljoprivrednog ili prehrambenog proizvoda koji proizvodi ili prerađuje.
Grupa proizvođača ili prerađivača podrazumijeva svako udruženje proizvođača ili prerađivača istog poljoprivrednog ili prehrambenog proizvoda, bez obzira na njegov pravni status ili sastav. Međutim, postoje slučajevi kada pravno ili fizičko lice može podnijeti zahtjev. To je moguće ako dokaže da je jedini proizvođač ili prerađivač određenog proizvoda u određenom geografskom području i da to geografsko područje posjeduje karakteristike koje ga značajno razlikuju od susjednih područja ili su svojstva proizvoda različita od proizvoda proizvedenih u susjednim područjima.
Zahtjevom se može tražiti registrovanje samo jedne oznake porijekla ili geografske oznake.
Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore obrazuje Komisiju za sprovođenje postupka registracije oznake porijekla ili geografske oznake poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda.
Postupak registracije oznake tradicionalno garantovanog proizvoda
Zahtjev za registraciju naziva garantovano tradicionalnog specijaliteta može podnijeti samo grupa proizvođača ili prerađivača istog poljoprivrednog ili prehrambenog proizvoda, bez obzira na njen pravni status ili sastav. Grupa može podnijeti zahtjev za registraciju samo za poljoprivredne ili prehrambene proizvode koje proizvodi ili prerađuje.
Zahtjevom za registraciju može se tražiti registrovanje jednog garantovano tradicionalnog specijaliteta.
Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore obrazuje Komisiju za sprovođenje postupka registracije garantovano tradicionalnog specijaliteta poljoprivrednih ili prehrambenih proizvoda.
Postupak registracije oznake ,,Viši kvalitet”
Zahtjev za registraciju oznake “Viši kvalitet” može podnijeti udruženje poljoprivrednih i prehrambenih proizvoda, fizičko lice, privredno društvo ili preduzetnik koje je upisano u odgovarajući registar za obavljanje poljoprivredne proizvodnje. Udruženje može podnijeti zahtjev za registraciju samo za poljoprivredne ili prehrambene proizvode koje proizvodi ili prerađuje.Poljoprivredni proizvođač ili prerađivač, dužan je da vrši unutrašnju kontrolu nad proizvodnjom ili preradom poljoprivrednih i/ili prehrambenih proizvoda sa oznakom “Viši kvalitet”.
Zahtjev za registraciju oznake “Viši kvalitet” podnosi se Ministarstvu poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore. Uz zahtjev se, pored dokaza o upisu u odgovarajući registar poljoprivrednih proizvođača i statut ili drugi dokument o osnivanju, ako zahtjev podnosi pravno lice ili udruženje, između ostalog dostavlja i:
- specifikacija za viši kvalitet;
- procedure o vršenju interne kontrole;
- dokaz o odstupanju u pogledu kvaliteta.
Ispunjenost uslova za registraciju oznake “Viši kvalitet” utvrđuje komisija za sprovođenje postupka registracije koju obrazuje Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore, koje na prijedlog komisije za sprovođenje postupka registracije oznake “Viši kvalitet” odobrava zahtjev za registraciju samo jednog proizvoda sa oznakom “Viši kvalitet”.
Uredan zahtjev se objavljuje u “Službenom listu Crne Gore”.
Postupak registracije oznaka „Planinski proizvod“
Odobrenje za korišćenje oznake “Planinski proizvod” za poljoprivredne i/ili prehrambene proizvode izdaje Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore, na osnovu podnijetog zahtjeva za korišćenje oznake “Planinski proizvod”.
Zahtjev može podnijeti fizičko lice, privredno društvo ili preduzetnik koje je upisano u odgovarajući registar za obavljanje poljoprivredne proizvodnje. Nakon prijema zahtjeva za odobrenje korišćenja oznake “Planinski proizvod”, Ministarstvo poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore vrši kontrolu na licu mjesta i utvrđuje da li je zahtjev uredan ili nije.
Postupak registracije sa „Sa moje farme“
Odobrenje za korišćenje oznake “Sa moje farme” za označavanje poljoprivrednih i/ili prehrambenih proizvoda izdaje Ministarstvo poljoprivrede i ruralnoj razvoja Crne Gore na osnovu podnijetog zahtjeva.
Zahtjev može podnijeti fizičko lice, privredno društvo ili preduzetnik koje je upisano u odgovarajući registar za obavljanje poljoprivredne proizvodnje. Privredno društvo može podnijeti zahtjev za korišćenje oznake “Sa moje farme” pod uslovom da ima manje od tri zaposlena i da promet na godišnjem nivou ne prelazi 200.000,00 EUR.
Registrovani poljoprivredni proizvodi u Crnoj Gori
Njeguški pršut predstavlja prvi proizvod koji je nacionalnim zakonodavstvom zaštićen kao oznaka kvaliteta (geografska oznaka) u Crnoj Gori.
Naziv proizvoda je definisan kao trajni suhomesnati proizvod od svinjskog buta bez nogice, sa kosti, kožom i potkožnim masnim tkivom, bez karličnih kostiju, suvo soljen morskom solju, dimljen sporim sagorijevanjem suvog bukovog drveta i podvrgnut procesu sušenja i zrenja, u trajanju od najmanje devet mjeseci.
Prema proizvođačkoj specifikaciji poizvod koji se može označiti kao „Njeguški pršut“ moguće je proizvoditi na teritoriji Njeguša, dok su unutar Njeguša uključena sljedeća sela: Dugi do, Erakovići, Raićevići, Kopito, Vrba, Mali i Velji Zalazi, Žanjev do, Mirac i Majstori, kao i zaseoci: Bukovica, Podi, Velji kraj, Čavori i Krstac.
Crnogorska goveđa pršuta i Crnogorska stelja zaštićeni su oznakom porijekla.
Crnogorska goveđa pršuta je suvomesnati proizvod od goveđeg mesa ekstra, prve i druge kategorije, soljen i dimljen na bukovom ili grabovom drvetu.
Crnogorska stelja je suvomesnati proizvod od otkoštenog dimljenog i sušenog ovčijeg mesa, soljen i dimljen na bukovom ili grabovom drvetu.
U skladu sa definisanim proizvođačkim specifikacijama, proizvodnja “Crnogorske goveđe pršute“ i „Crnogorske stelje“ ograničena je na sjeverni dio, a oblast proizvodnje obuhvata cjelokupnu ili dio teritorije 13 opština sa sjevera Crne Gore i to: Plužine, Šavnik, Žabljak, Pljevlja, Bijelo Polje, Mojkovac, Kolašin, Berane, Andrijevica, Petnjica, Rožaje, Plav i Gusinje.
Oblast proizvodnje karakteriše planinska klima, sa uticajem kontinentalne, na nadmorskoj visini od 550 do 2.000 metara
Crnogorski pršut je, peti po redu, zaštićeni proizvod u Crnoj Gori.
Crnogorski pršut predstavlja trajni suvomesnati proizvod dobijen od buta svinja, suvo soljen i hladno dimljen, pa podvrgnut procesima sušenja i zrenja.
Proces proizvodnje „Crnogorskog pršuta“ traje najmanje godinu dana.
Pored modernizacije proizvodnih pogona, primjena tradicionalnog postupka proizvodnje, bez bilo kakvih dodataka osim morske soli, uz proces dimljenja sagorijevanjem isključivo bukovog drveta, rezultira proizvodom koji ima prepoznatljiv miris, teksturu i bogastvo ukusa. Proizvodnja je ograničena na teritorije opština Cetinje, Nikšić, Danilograd, Podgorica i Bar, odnosno oblasti na nadmorskoj visini od 500 – 1500m.
Durmitorski skorup šesti je zaštićeni proizvod u Crnoj Gori.
Nakon sprovedene procedure, ovaj proizvod je na nacionalnom nivou zaštićen oznakom porijekla, a koristi od sertifikacije ove oznake kvaliteta imaju proizvođači skorupa sa teritorije opština Žabljak, Plužine i Šavnik, okupljeni u NVO „Udruženje proizvođača durmitorskog skorupa“.
Pljevaljski sir je drugi proizvod zaštićen sa geografskom oznakom u Crnoj Gori.
Korist od sertifikacije navedene geografske oznake imaju članovi udruženja NVO “Pljevaljski sir” iz Pljevalja.
Kolašinski sir je zaštićeni proizvod sa oznakom porijekla.
Korist od sertifikacije ove oznake porijekla imaju članovi NVO „Udruženje proizvođača kolašinskog lisnatog sira“.
Kolašinski lisnati sir proizvodi se na više od 100 poljoprivrednih gazdinstava u okviru regiona proizvodnje, a na tržište se godišnje plasira oko 2.000 tona ovog vrhunskog proizvoda. Ovaj proizvod je zaštitom dobio novu vrijednost, što proizvođačima omogućava dodatni dohodak i mogućnost još bolje valorizacije kroz jačanje turističkih kapaciteta i ponude, ne samo na području Kolašina, već i ukupno na sjeveru i primorju Crne Gore.
Pšenično pivo ,,Čista desetka“ je osmi po redu, proizvod iz Crne Gore, čiji je poseban i specifičan kvalitet potvrđen registracijom oznaka kvaliteta „Viši kvalitet“.
Pivo proizvodi firma „MONTECCO INC“ iz Danilovgrada u pivari „Akademija piva“, stacioniranoj u Podgorici.
Registracija ove oznake nosi i jednu specifičnost jer je riječ o prvoj koju je pokrenuo jedan proizvođač za svoj proizvod, za razliku od prethodnih registracija oznaka koje su pokretale grupe (udruženja) proizvođača za šeme kvaliteta koje su kolektivnog karaktera (oznaka porijekla i geografska oznaka). Specifičnost proizvoda pšeničnog pivo pod nazivom „Čista desetka“ se ogleda u količini pšeničnog slada koji se, uz ječmeni slad, hmelj i specifične vrste kvasca, koristi u tehnološkom procesu proizvodnje, kao i ukusu banane i mirisu karanfilića.
Projekat ,,Korišćenje e-alata u cilju unaprijeđenja poslovanja poljoprivrednih proizvođača’’ je finansiran od strane Ministarstva poljoprivrede i ruralnog razvoja Crne Gore, u okviru konkursa ”Podrška afirmaciji poljoprivrednih proizvoda na domaćem tržištu”, za podršku projekata nevladinih organizacija za 2020. godinu.