Hrana je ključna za naše postojanje, ne samo za izdržavanje i opstanak, već kao glavni doprinos našem kulturnom, društvenom i ekonomskom životu. Prehrambena industrija takođe ima ogroman uticaj na životnu sredinu.
Dakle, šta se dešava sa obrascima kupovine, pripreme, konzumiranja i ishrane kada su sistemi hrane poremećeni široko rasprostranjenim lokdaunima, zatvaranjem i uskim grlima tokom globalne krize kao što je Covid-19? Naše istraživanje, objavljeno u Frontiers in Sustainable Food Sistems, pokazalo je da je većina evropskih domaćinstava značajno promijenila važne aspekte svog ophođenja prema hrani, uključujući i više gotovih jela i hranu iz lokalnih prodavnica.
Oslanjajući se na sveobuhvatne podatke ankete od 7 368 evropskih domaćinstava, otkrili smo mnoge značajne razlike u ovim ponašanjima u zavisnosti kako od tipa regiona u kome domaćinstvo živi, tako i od njegovih socio-ekonomskih karakteristika.
Anketa je uključivala pitanja o tome gdje i kako ljudi kupuju hranu i prije i tokom Covid-19, koju vrstu hrane jedu, kako se priprema njihova hrana, gdje jedu, količinu hrane koju pojedu i potrošen novac. Ostala pitanja pokrivala su oslanjanje na banke hrane i besplatnu hranu, uzgoj sopstvene hrane i zalihe hrane. Svijest o hrani, da li su obroci propušteni i drugi aspekti anksioznosti u vezi sa hranom, ishranom i zdravljem takođe su pokriveni.
Manji metropolski gradovi su otporniji
Važno geografsko zapažanje je snažna tendencija više ili manje sekvencijalnih promjena u ponašanju hrane prema van, od centra glavnog grada zemlje ka njenoj ruralnoj periferiji. Eurostat, statistička agencija EU-a, to definiše kao niz metropolske hijerarhije i po kontinuumu urbano-ruralno. Ove promjene su direktno povezane sa smanjenjem gustine naseljenosti i karakterističnim socio-ekonomskim profilima.
Koristeći Eurostatove standardne regionalne tipologije, trenutna faza procesa urbanizacije Evrope pokazuje važan kontra trend rasta i opadanja stanovništva od centra ka periferiji. Postoji kretanje stanovništva kako iz najvećih, tipično kapitalnih, metropolskih područja, tako i iz takozvanih drugorazrednih, tipično starijih industrijskih, metro gradova ka manjim metropolama u ili izvan predgrađa i u susjednim ruralnim oblastima. Ove manje metropole takođe rastu zbog ruralne depopulacije jer predstavljaju poželjnije destinacije od većih metropola sa višim kirijama i troškovima života.
Ove novije, manje ali rastuće metropole obično su socijalno-ekonomski najživlje. U poređenju sa svim drugim regionalnim tipovima, njihove populacije pokazuju najveće egalitarne i kohezivne profile u pogledu prihoda, starosti, obrazovanja i veličine porodice, kao i najmanji udio domaćinstava koja su izgubila prihode tokom pandemije. U skoro svim tipovima ponašanja u vezi sa hranom, ove manje metropole direktno odražavaju ovu regionalnu geografiju pokazujući mnoge prednosti kapitalnih metropola, a izostavljaju neke od nedostataka. Glavni gradovi obično pokazuju džepove siromaštva pored veoma bogatih domaćinstava, dok je veća vjerovatnoća da će metropole drugog reda biti okarakterisane najnižim prihodima kao nekadašnja industrijska područja koja su ekonomski zaostala sa relativno visokom nezaposlenošću, siromaštvom i socijalnom isključenošću.
Ova ukupna dinamika je vođena boljim kvalitetom života u manjim metropolama koje su u stanju da zadrže dobru povezanost sa većim metropolama, kao i da uravnoteže urbane i ruralne prednosti sa visokim nivoom usluga. Njihov relativni nedostatak fizičke povezanosti u poređenju sa većim metropolama je odlučno suprotstavljen dramatično povećanom upotrebom digitalne tehnologije tokom pandemije, uključujući veoma snažno prihvatanje kupovine na mreži i rada na daljinu.
Na primjer, manje metropole obično mijenjaju svoje ponašanje u hrani znatno manje od svih drugih regionalnih tipova tokom Covid-19, pokazujući da su najotpornije na poremećaje pandemije. One takođe pokazuju mnogo manje razlike u ponašanju prema hrani između domaćinstava koja su izgubila prihod tokom pandemije i onih koja nisu. To znači da je njihova ukupna ranjivost na hranu mnogo niža.
» Kako će se ovaj i mnogi drugi uticaji odraziti na duži rok kritično je pitanje i potrebno je fokusirano istraživanje i djelovanje politike, posebno zato što je vjerovatnoća drugih šokova u budućnosti sa sličnim efektima velika. (Dr Džeremi Milard i sar.)
Niski prihodi
Povrh ovih veoma jasnih regionalnih razlika su veoma značajne razlike u ponašanju u pogledu hrane između domaćinstava koja su izgubila prihod tokom pandemije i onih koja nisu. Ova razlika je dobar surogat za prihod domaćinstva koji je inače teško uporedno izmjeriti u anketi domaćinstava. Domaćinstva koja su izgubila prihod tokom Covid-19 su vjerovatno bila krhka čak i prije pandemije, što je onda pogoršalo njihovu situaciju. Oni su skoro stalno doživljavali promjene u ponašanju u vezi sa hranom koje su proizašle iz Covid-19 mnogo više nego u domaćinstvima bez gubitka prihoda.
Sa druge strane, veća je vjerovatnoća da će domaćinstva sa gubitkom prihoda izjaviti da će se neke promjene koje su napravili, a možda i prinuđeni da ih unesu tokom Covid-19, vjerovatnije nastaviti nakon pandemije. Na primjer, povećanje kupovine kod lokalnih proizvođača i u više lokalnih prodavnica, uzgoj sopstvene hrane i korišćenje šireg spektra jela i recepata za hranu. Stoga bi korisna politika bila da se uvedu mjere za podršku pozitivnim promjenama u ponašanju u vezi sa hranom u svim domaćinstvima sa posebnim fokusom na one sa nižim prihodima.
Šta budućnost nosi
Kako će se ovaj i mnogi drugi uticaji odigrati na duži rok kritično je pitanje i potrebno je fokusirano istraživanje i djelovanje politike, posebno zato što je vjerovatnoća drugih šokova u budućnosti sa sličnim efektima velika. To bi moglo da uključi nove pandemije, tekuću i sve alarmantniju klimatsku krizu, nove disruptivne tehnologije, geopolitičke i ekonomsko-trgovinske tenzije, itd. Ruska invazija na Ukrajinu početkom 2022. i rastući poremećaji energetskog i prehrambenog sistema samo su najnoviji primjer.
Sve u svemu, pokazali smo prilično oštre nejednakosti u ponašanju u pogledu hrane između grupa stanovništva u svim tipovima regiona, kao i karakteristične razlike između samih regiona. Na primjer, postoje značajni trendovi ka manje zdravoj ishrani tokom pandemije, od svježe hrane do više prerađene i zašećerene hrane i alkohola. Ovo je vjerovatno zbog povećanog stresa i grickanja dok ste kod kuće tokom karantina, što je najvidljivije u domaćinstvima sa gubitkom prihoda čija je ranjivost dodatno izložena.
Ove razlike su postojale i prije Covid-19, ali ih je sistemski šok dodatno pogoršao. Gledajući sa pozitivne strane, međutim, pandemija je takođe dramatično ubrzala prethodni spori trend ka više lokalne i sezonske hrane koja se isporučuje duž skraćenih lanaca snabdijevanja, prelazak na manje, nezavisne prodavnice i mnogo veća svijest o hrani i interesovanje za isprobavanje novih vrsta hrane i novih recepata.
Studija je jasno pokazala da je sistem ishrane višedimenzionalan, da i društvene determinante i geografija snažno utiču na ponašanje u hrani i da postoji veoma značajno usklađivanje i interakcija između geografije i društva. U vremenima poremećaja sistema hrane tokom krize, čini se da i jedni i drugi vrše sve veći uticaj na tržišni sistem zasnovan uglavnom na velikim centralizovanim organizacijama, dugim lancima snabdijevanja i sve većoj globalizaciji.
