Nedostatak ljeta, bar za farmere centralnog i južnog regiona Crne Gore, predstavljaju velike vrućine koje ovih dana idu i do 40°C. Sa povećanim temperaturama dolazi i do nepopularnog smanjenja proizvodnje mlijeka, a uz cijene inputa ove godine čini se da ljeto nikad nije bilo vruće. Ako se uz povećane temperature javi i visoka vlažnost onda je zagarantovan pad proizvodnje mlijeka i preko 4 litra na dan. Nego, da idemo redom – a prvo šta je toplotni stres?
Toplotni stres
Toplotni stes je fiziološko stanje kod životinje koje se karakteriše viškom stvorene i/ili apsorbovane toplote koja može biti rezultat varenja, proizvodnje mlijeka te djelovanja okoline (Sunca). Višak upravo označava onu količinu koju bi krave u normalnim ambijentalnim uslovima mogle da odaju disanjem, znojanjem i eventualno vazduhom koji struji na njih. Takođe, stepen toplotnog stresa je bitan a može biti:
- Blagi;
- Blagi do umjereni;
- Umjereni do teški i
- Ozbiljan stepen.
Prepoznavanje situacije u kojoj mliječno grlo doživljava toplotni stres može se prilično lako dijagnostifikovati. Prije svega pažnja se obraća na: disanje, tjelesnu temperaturu, znojenje i vrijeme stajanja životinje.
Najlakši i najjednostavniji način u većini slučajeva jeste provjera brzine disanja. Ubrzano disanje siguran je znak toplotnog stresa a u zavisnosti od broja udisaja u minuti može se odrediti i njegov stepen (slika 1.)
Slika 1.
Znojenje je još jedan vrlo dobar pokazatelj jer je isto rijetko prisutno u nekim drugim situacijama. Nešto je bolji pokazatelj za primjenu kod slobodnog držanja krava, mada takođe ne idealan.
Vrijeme stajanja životinje zasigurno može biti dobar ali ne dovoljno dobar način. Stajanje kod životinja prije može ukazivati na neke druge zdravstvene i fiziološke probleme, mada uz ove druge kriterijume može biti dobar potvrđivač.
Svi ovi pokazatelji su dobri pokazatelji i najlakše se primjenjuju kod vezanog načina držanja. Kod slobodnih sistema je situacija nešto drugačija jer praćenje stajanja, kretanja i položaja životinja u štali može farmeru dosta da kaže.
Kada počinje da se javlja
Poznato je da krave mogu da izdrže niske temperature i da ne smanje svoju proizvodnju. Međutim, kod visokih ambijentalnih temperatura to jednostavno nije tako. Stepen smanjenja svakako da zavisi od dva činioca a ne samo od temperature, a taj drugi činilac jeste vlažnost.
Blagi toplotni stres već se javlja pri ambijentalnoj temperaturi od svega 22°C, pri normalnoj vlažnosti vazduha. Ukoliko je vlažnost povećana onda se blagi stepen toplotnog udara očekuje i na nižim temperaturama, što na kraju može ići i do 20 i ispod 20°C.
Kako ga prepoznati
Već je gore pomenuto kako se najlakše mogu otkriti blaži oblici toplotnog stresa kod mliječnih krava. Ipak, u praksi se javljaju i situacije u kojima životinje doživljavaju teže oblike ovog stresa kroz ispoljavanje:
- Disanja na otvorena usta
- Dahćanja sa ispruženim vratom
Sunce – izvor najveće toplote za životinje/foto: Ilustracija
Iako pad proizvodnje mlijeka može biti posledica brojnih stanja i bolesti ipak je u ljetnjem period najviše vezan za toplotni stres. Tako da isto može predstavljati indikator da krava doživljava stres od toplote. Najčešće je toplota indirektan uzrok – smanjujenje apetita – smanjenje unošenja suve materije – smanjenje proizvodnje mlijeka.
Ne čekajte, spriječite toplotni stres
Postoji više načina na kojima se bazira preventiva toplotnog stresa a koji će se primjenjivati zavisi od finansijskih mogućnosti farmera i veličine farme. U okviru različitih načina, postoje i različita izvođenja pa se ista kreću od dosta jednostavnih do kompleksnih. Takođe se mogu izvoditi zajedno tako da jedan sistem nadopunjuje drugi.
Način br. 1 – Ventilacija (Prirodna, tunelska, unakrsna).
Način br. 2 – Ventilatori
Način br. 3 – Upotreba vode i vodene pare (Prskalice)
Način br. 4 – Upotreba veće količine vode za piće
Dobro je i podsjetiti se da, prilikom izvođenja radova na izgradnji novih kapaciteta, uvijek pretpostavite zeleni pojas oko objekta, jer će se na taj način značajno umanjiti sunčevo isijavanje na zidove staja, poboljšati klimat i omogućiti ljepši pejzaž, a kvalitet vazduha takođe će biti poboljšan.
